Hạnh phúc của con người có hệ tại điều thiện thụ tạo nào chăng?

VẤN ĐỀ 2

HẠNH PHÚC CỦA CON NGƯỜI HỆ TẠI 

NHỮNG ĐIỀU THIỆN NÀO?

THOMAS AQUINAS (1225-1274)

Thomas Aquinas. Tổng luận thần học: Về hạnh phúc của con người. Phần I-II, vấn đề 1-5. Joachim Nguyễn Văn Liêm và cộng tác viên phiên dịch và dẫn nhập. Tp. Hồ Chí Minh, 2003.

MỤC 8

Hạnh phúc của con người có hệ tại 

điều thiện thụ tạo nào chăng?

NGHI VẤN. Hình như hạnh phúc của con người hệ tại điều thiện thụ tạo nào đó.

1. Thực vậy, Dionysius viết trong cuốn De Div. Nom., chương 7 rằng: Sự thượng trí của Thiên Chúa đã liên kết vật thấp nhất trong các vật hạng nhất với vật cao nhất trong các vật hạng nhì; do đó ta có thể kết luận rằng, điểm tuyệt đỉnh của bản tính cấp dưới thì tiếp cận với chỗ thấp nhất của bản tính cấp trên. Mà điều thiện tuyệt đỉnh của con người là hạnh phúc. Vậy, vì thiên thần thì ở trên con người về lãnh vực bản tính, như đã trình bày (I, vđ.96, m.1 gđ.1; vđ.108, m.2 gđ.3; m.8, gđ.2; vđ.111, m.1); cho nên hình như hạnh phúc của con người hệ tại đạt tới thiên thần một cách nào đó.

2. Vả lại, mục đích tối hậu của bất cứ vật nào cũng hệ tại hoạt động hoàn bị của nó: vì thế, thành phần thì vì toàn thể như vì mục đích. Mà toàn thể thế giới thụ tạo, được gọi là đại vũ trụ, so sánh với con người, được gọi là tiểu vũ trụ (VIII De Phys.), thì như điều hoàn bị sánh với điều bất toàn. Cho nên, hạnh phúc của con người hệ tại toàn thể thế giới thụ tạo.

3. Vả lại, điều làm cho con người được hạnh phúc là điều làm cho ước muốn tự nhiên của con người được toại nguyện. Nhưng ước muốn tự nhiên của con người không trải rộng đến điều thiện vĩ đại hơn điều mà con người có thể chinh phục. Vậy, vì con người không thể đạt được điều thiện vượt trên giới hạn của toàn thể thụ tạo, nên hình như con người có thể được hạnh phúc bởi điều thiện thụ tạo nào đó. Cho nên hạnh phúc của con người hệ tại điều thiện thụ tạo nào đó.

NHƯNG. Thánh Augustinus viết trong cuốn XIX De Civ. Dei rằng: Như sự sống của thân xác là linh hồn, thì đời sống hạnh phúc của con người là Thiên Chúa; về điều này thánh vịnh (143, 15) viết: Hạnh phúc thay dân nào được Chúa Trời làm Chúa. 

LUẬN GIẢI. Phải nói rằng, hạnh phúc của con người không thể hệ tại điều thiện thụ tạo nào cả. Thực vậy, hạnh phúc là điều thiện hoàn bị, làm cho lòng ham muốn được hoàn toàn thoả mãn: vì nếu còn điều gì đáng ham muốn, thì sẽ không phải là mục đích tối hậu. Mà đối tượng của ý muốn, tức là dục vọng nhân loại, là điều thiện phổ quát; cũng như đối tượng của trí khôn là chân lý phổ quát. Do đó, hiển nhiên là ngoài điều thiện phổ quát không chi có thể thoả mãn ý chí của con người. Vậy ta không nhận thấy điều thiện phổ quát này nơi vật thụ tạo nào, mà chỉ thấy nơi một mình Thiên Chúa: vì mọi vật thụ tạo chỉ có sự thiện hảo được thông dự. Cho nên, chỉ một mình Thiên Chúa mới có thể làm cho ý chí của con người được mãn nguyện, theo lời Thánh vịnh (102,5 Vg): Với những thiện hảo, Thiên Chúa cho ước muốn của bạn được mãn nguyện. Cho nên, hạnh phúc của con người chỉ hệ tại một mình Thiên Chúa.

GIẢI ĐÁP. 1. Nhờ sự tương tự nào đó điều tuyệt đỉnh của con người quả có tiếp cận với chỗ thấp nhất của bản tính thiên thần; nhưng không dừng tại đó như tại mục đích tối hậu, mà vươn tới chính nguồn mạch phổ quát của điều thiện, là đối tượng phổ quát làm nên hạnh phúc của toàn thể các chân phước, như điều thiện lập hữu vô tận và hoàn bị.

2. Nếu một toàn thể nào đó không phải là mục đích tối hậu, nhưng phải quy hướng về mục đích khác nữa, thì mục đích tối hậu của một phần không phải là chính toàn thể ấy, mà là điều gì khác. Vậy toàn thể thụ tạo, mà so sánh với nó con người là như thành phần, không phải là mục đích tối hậu, nhưng phải quy hướng về Thiên Chúa như về mục đích tối hậu. Cho nên, điều thiện của vũ trụ không phải là mục đích tối hậu của con người; chính Thiên Chúa mới là mục đích đó.

3. Điều thiện thụ tạo thì không thua kém điều thiện mà con người có thể đạt được như thực tại nội tại và cố hữu của con người; nhưng thua kém điều thiện mà con người có thể đạt được như đối tượng, thứ đối tượng vô hạn. Nhưng điều thiện, như được mà thiên thần và toàn thể vũ trụ thông dự, là điều thiện hữu hạn và cô đọng.