Vấn đề 4. Về những điều cần để đạt hạnh phúc. Mục 4

VẤN ĐỀ 4

VỀ NHỮNG ĐIỀU CẦN ĐỂ ĐẠT HẠNH PHÚC

THOMAS AQUINAS (1225-1274)

Thomas Aquinas. Tổng luận thần học: Về hạnh phúc của con người. Phần I-II, vấn đề 1-5. Joachim Nguyễn Văn Liêm và cộng tác viên phiên dịch và dẫn nhập. Tp. Hồ Chí Minh, 2003. | Xem thêm: Bản dịch tiếng Anh | Bản dịch tiếng Pháp.

MỤC 4

Sự ngay thẳng của ý chí

có cần để được hạnh phúc chăng?

NGHI VẤN. Hình như sự ngay thẳng của ý chí không cần để được hạnh phúc.

1. Thực vậy, hạnh phúc cốt yếu hệ tại hoạt động của trí khôn như đã trình bày trên đây (vđ.3, m.4). Nhưng để trí khôn hoạt động cho hoàn bị không cần sự ngay thẳng của ý chí, nhờ đó con người được gọi là thanh sạch: vì thánh Augustinus đã viết trong sách Retract. rằng: Tôi không chấp nhận điều tôi đã nói trong lời cầu nguyện: lạy Thiên Chúa, Chúa chỉ muốn cho người thanh sạch hiểu biết điều thật. Vì thiên hạ có thể trả lời rằng, nhiều người không thanh sạch cũng muốn hiểu biết nhiều điều thật. Cho nên sự ngay thẳng của ý chí không cần để được hạnh phúc.

2. Vả lại, điều có trước không lệ thuộc vào điều có sau. Mà hoạt động của trí khôn thì có trước hoạt động của ý chí. Cho nên hạnh phúc, tức là hoạt động hoàn bị của trí khôn, không lệ thuộc vào sự ngay thẳng của ý chí.

3. Vả lại, điều được qui hướng về điều khác như về mục đích, thì một khi mục đích đã đạt được, không còn cần thiết nữa: như con tàu một khi ta đã cập bến. Mà sự ngay thẳng của ý chí, phát xuất do nhân đức, được qui hướng về hạnh phúc như về mục đích. Cho nên, một khi đã đạt được hạnh phúc rồi, thì sự ngay thẳng của ý chí không còn cần nữa.

NHƯNG. Tin mừng Matthaeus (Mt 5, 8) có chép rằng: Phúc thay ai có tâm hồn trong sạch, vì họ sẽ được nhìn thấy Thiên Chúa; và trong thư Do thái có viết: Anh em phải cố ăn ở hòa thuận với mọi người, phải gắng trở nên thánh thiện; vì không có sự thánh thiện thì chẳng ai thấy Chúa được(Dt 12, 14).

LUẬN GIẢI. Sự ngay thẳng của ý chí thì cần như tiền suất và như đồng hành của hạnh phúc. Như tiền suất vì sự ngay thẳng của ý chí phát sinh bởi sự qui hướng đúng đắn về mục đích tối hậu. Mà điều được qui hướng về mục đích so sánh với mục đích là như mô thể đối với chất thể. Thành thử, như chất thể không thể tiếp nhận mô thể nếu không được chuẩn bị cách đúng đắn để tiếp nhận nó, thì cũng không chi đạt được mục đích nếu không được qui hướng về nó cách đúng đắn. Vì thế, không ai có thể đạt tới hạnh phúc nếu không có ý chí ngay thẳng.

Như đồng hành, vì, như chúng tôi đã nói trên đây (vđ.3, m.8), hạnh phúc tối hậu hệ tại nhìn thấy yếu tính Thiên Chúa, là chính sự thiện hảo theo yếu tính. Và như vậy, ý chí của người nhìn thấy yếu tính Thiên Chúa, tất nhiên phải yêu mến tất cả những gì người ấy yêu mến trong sự qui hướng về Thiên Chúa, cũng như ý chí của người không nhìn thấy yếu tính của Thiên Chúa, nhất thiết phải yêu mến tất cả những gì người ấy yêu mến dưới lý tính chung của điều thiện mà người biết. Và đây chính là điều làm cho ý chí được ngay thẳng. Cho nên, hiển nhiên là không thể có hạnh phúc mà không có ý chí ngay thẳng.

GIẢI ĐÁP. 1. Thánh Augustinus nói về sự nhận biết thứ điều thật, không phải là chính sự thiện hảo theo yếu tính. 

2. Mọi hành vi của ý chí đều theo sau một hành vi nào đó của trí khôn: tuy nhiên cũng có thứ hành vi của ý chí đi trước hành vi của trí khôn. Thực vậy, ý chí hướng tới hành vi cuối cùng của trí khôn là hạnh phúc. Và do đó, để đạt hạnh phúc thì ý chí cần phải có khuynh hướng ngay thẳng trước, cũng như để mũi tên bắn trúng mục tiêu thì nó phải được vận chuyển đúng cách.

3. Không phải mọi điều qui hướng về mục đích đều biến mất khi muc đích đã xuất hiện, mà chỉ điều có tính cách khiếm khuyết, như sự chuyển động, mới biến mất. Vì thế, những phương tiện của sự chuyển động thì không còn cần thiết sau khi ta đã đạt được mục đích; nhưng trật tự đúng đắn để đạt mục đích thì cần thiết.