Vấn đề 3. Hạnh phúc là gì? Mục 1

VẤN ĐỀ 3

HẠNH PHÚC LÀ GÌ

THOMAS AQUINAS (1225-1274)

Thomas Aquinas. Tổng luận thần học: Về hạnh phúc của con người. Phần I-II, vấn đề 1-5. Joachim Nguyễn Văn Liêm và cộng tác viên phiên dịch và dẫn nhập. Tp. Hồ Chí Minh, 2003. | Xem thêm: Bản dịch tiếng Anh | Bản dịch tiếng Pháp.

Đến đây, phải nghiên cứu xem: hạnh phúc là gì (xc. vđ.2, dẫn nhập), và nó đòi hỏi những gì (vđ.4). Về điều thứ nhất cần tìm hiểu tám mục:

1. Hạnh phúc có phải là điều tự hữu nào chăng?

2. Nếu là điều thụ tạo nào đó, thì có phải là hoạt động chăng?

3. Có phải là hoạt động thuộc về cảm giác hay chỉ thuộc về trí năng mà thôi chăng? 

4. Nếu là hoạt động của phần trí năng, thì là hoạt động của trí khôn hay của ý chí?

5. Nếu là hoạt động của trí khôn, thì là hoạt động của lý trí khôn trừu tượng hay của lý trí thực hành?

6. Nếu là hoạt động của lý trí khôn trừu tượng, thì có hệ tại việc nghiên cứu các khoa học trừu tượng chăng?

7. Có hệ tại việc nghiên cứu các bản thể phân lập, tức. là các thiên thần chăng?

8. Có hệ tại nguyên việc chiêm ngưỡng Thiên Chúa theo yếu tính chăng?

MỤC 1

Hạnh phúc có phải là điều tự hữu nào chăng?

NGHI VẤN. Hình như hạnh phúc là một điều tự hữu nào đó.

1. Thực vậy, Boetius viết trong cuốn III De Cons.: Chúng ta cần phải tuyên xưng rằng Thiên Chúa chính là hạnh phúc.

2. Vả lại, hạnh phúc là điều thiện tuyệt đỉnh. Nhưng là điều thiện tuyệt đỉnh thì phù hợp với Thiên Chúa. Mà vì không có nhiều điều thiện tuyệt đỉnh, nên hình như hạnh phúc thì đồng nhất với Thiên Chúa.

3. Vả lại, hạnh phúc là mục đích tối hậu mà ý chí của con người tự nhiên hướng tới. Nhưng ý chí của con người chỉ được hướng về Thiên Chúa, chứ không về điều gì khác như về mục đích: chỉ nơi một mình Người ta mới được vui hưởng, như thánh Augustinus đã nói trong cuốn I De Doct. Christ.. Cho nên, hạnh phúc và Thiên Chúa cũng là một.

NHƯNG. Không chỉ được tác thành lại là tự hữu. Nhưng hạnh phúc của con người là một điều được tác thành: vì như thánh Augustinus viết trong cuốn I De Doct. Christ: Chúng ta phải vui hưởng những vật làm cho chúng ta được hạnh phúc. Cho nên, hạnh phúc không phải là điều tự hữu nào cả.

LUẬN GIẢI. Như đã trình bày ở trên (vđ.1, m.8; vđ.2, m.7), có thể hiểu mục đích hai cách. Một là, chính sự vật mà chúng ta mong ước chinh phục: như đối với người hà tiện mục đích là tiền của. Hai là, chính sự chinh phục, hoặc chiếm hữu, sự sử dụng hay sự thưởng thức sự vật mà ta mong ước: như nếu ta nói, chiếm hữu tiền bạc là mục đích của người hà tiện; và thoả thích trong dật lạc là mục đích của người phóng túng. Cho nên, theo nghĩa thứ nhất, mục đích tối hậu của con người là điều thiện tự hữu, tức là Thiên Chúa, Đấng duy nhất do sự thiện hảo vô hạn của Mình có thể làm cho ý muốn của con người được hoàn toàn mãn nguyện. Nhưng theo nghĩa thứ hai, hạnh phúc tối hậu của con người là một điều thụ tạo, hiện hữu trong chính con người, đây là chính sự chinh phục hay thưởng thức mục đích tối hậu chứ không phải chi khác. Mà mục đích tối hậu được gọi là hạnh phúc. Cho nên nếu hạnh phúc tối hậu của con người, được cứu xét theo căn nguyên hay đối tượng của nó, thì đó là một điều tự hữu; nhưng nếu được cứu xét theo chính yếu tính của hạnh phúc, thì đó là một điều thụ tạo.

GIẢI ĐÁP. 1. Thiên Chúa là hạnh phúc theo yếu tính của Người: thực vậy, Người không hạnh phúc do việc chinh phục hay do thông dự điều thiện nào khác, mà theo chính yếu tính của Người. Nhưng như Boetius đã viết trong cuốn III De Cons.: Con người được hạnh phúc do thông dự; cũng như được gọi là thần minh do thông dự. Mà chính sự thông dự hạnh phúc, nhờ đó mà con được hạnh phúc, là điều thụ tạo nào đó.

2. Hạnh phúc được gọi là điều thiện tuyệt đỉnh của con người; vì là sự chinh phục hay sự vui hưởng điều thiện tuyệt đỉnh.

3. Hạnh phúc được gọi là mục đích tối hậu, cũng một cách như sự chinh phục mục đích được gọi là mục đích.