Lương Huệ vương - thượng (V)

MẠNH TỬ

THIÊN LƯƠNG HUỆ VƯƠNG THƯỢNG 

梁惠王上

(GỒM 7 CHƯƠNG)

V

Nguồn: Tú tài Đông Châu Nguyễn Hữu Tiến, Tú tài Tùng Văn Nguyễn Đôn Phục. Mạnh tử quốc văn giải thích 孟子國文解释. Nxb. Tp. Hồ Chí Minh, 1992. | Bản chữ Hán: 中國哲學書電子化計劃

DỊCH ÂM

Lương Huệ vương viết: “Tấn quốc, thiên hạ mạc cường yên, tẩu chi sở tri dã. Cập quả nhân chi thân, đông bại ư Tề, trưởng-tử tử yên; tây táng địa ư Tần thất bách lý; nam nhục ư Sở, quả nhân sỉ chi, nguyện tị tử giả nhất tẩy chi, như chi hà tắc khả?”

DỊCH NGHĨA

Huệ vương nước Lương hỏi rằng: “Nước Tấn thiên hạ không nước nào mạnh bằng, cụ hẳn đã biết đấy. Kịp đến thân quả nhân này, đàng đông bị thua nước Tề, chết mất người con trưởng; đàng tây mất đất về nước Tần bảy trăm dặm; đàng nam bị nhục với nước Sở, quả nhân này lấy làm sỉ lắm; muốn vị tiền – nhân rửa sạch cái sỉ ấy đi, làm thế nào thì được?”

CHÚ GIẢI

Nước Lương vốn là dòng dõi họ Ngụy làm quan đại phu nước Tấn khi xưa, sau cùng với họ Hàn họ Triệu chia đất nước Tấn ra làm ba gọi là tam Tấn, nên Huệ vương mới gọi nước mình là nước Tấn. Tị 比 = Cũng như vị, nghĩa là vì. Tử giả 死者 = Những người đã qua đời, là trỏ các bậc tiền – nhân nước Lương. Tẩy 洒 = Nghiã là rửa sạch. 

DỊCH ÂM

Mạnh Tử đối viết: “Địa phương bách lý, nhi khả dĩ vượng.”

DỊCH NGHĨA

Thầy Mạnh thưa: “Đất vuông trăm dặm cũng có thể vượng được thiên hạ.”

CHÚ GIẢI

Tiếng chung tôn xưng ông vua là vương 王, làm vua thống trị cả thiên hạ là vượng. Ý Thầy Mạnh bảo vua chớ lo nước Lương ngày nay hao quân mất đất, thế nước yếu hèn, không làm gì được. Nếu mà có chí tự cường thì dẫu cõi đất nhỏ hẹp vuông độ trăm dặm cũng có thể thống trị được thiên hạ. Huống chi nước Lương còn là nước lớn có nghìn dặm, há những trăm dặm mà thôi, lo gì chẳng vượng được thiên hạ.

DỊCH ÂM

“Vương như thi nhân chính ư dân, tỉnh hình phạt, bạc thuế liễm, thâm canh dị nậu; tráng giả dĩ hạ nhật tu kỳ hiếu đễ trung tín, nhập dĩ sự kỳ phụ huynh, xuất dĩ sự kỳ trưởng thượng, khả sử chế đĩnh dĩ thát Tần Sở chi kiên giáp lợi binh hĩ.”

DỊCH NGHĨA

“Vua nếu thi hành nhân chính cho dân, giảm bớt hình phạt, nhẹ thu thuế má, để dân được cày sâu bừa kỹ, những người lớn cứ ngày nhàn hạ tu lấy những điều hiếu đễ trung tín, vào để thờ đấng phụ huynh trong nhà, ra để thờ bậc tôn trưởng ngoài nước; như thế thì chỉ sai dân sắm gậy có thể đánh tan quân giáp bền gươm sắc của nước Tần nước Sở được.”

CHÚ GIẢI

Dị 易 = Nghĩa là trị, là làm kỹ càng. Nậu 耨 = Bừa cỏ. Chế đĩnh 制梃 = Vạt gỗ làm gậy tầy. Thát 撻 = Đánh. Chế đĩnh thát Tần Sở  制梃撻秦楚 = Ý nói không dùng binh mà cũng khuất phục được người. Đây là bảo cốt làm nhân chính, dạy dân cho biết lễ nghĩa thì dân tự khắc có lòng trung quân ái quốc, có đủ sức để chống giặc ngoài, để tỏ rõ cái ý dẫu nước nhỏ trăm dặm cũng có thể hưng vượng được.

 DỊCH ÂM

“Bỉ đoạt kỳ dân thời, sử bất đắc canh nậu, dĩ dưỡng kỳ phụ mẫu, phụ mẫu đống ngã, huynh đệ thê tử li tán. Bỉ hãm nịch kỳ dân, vương vãng nhi chinh chi, phù thủy dữ vương địch.”

DỊCH NGHĨA

“Nước kia cướp mất mùa làm ruộng của dân, khiến dân không được cày bừa để nuôi cha mẹ, cha mẹ đói rét, anh em vợ con lìa tan. Nước kia nó làm hãm hại dân nó, thế thì dân nó còn ai là kẻ địch lại với vua nữa.”

CHÚ GIẢI

Nước kia, là trỏ nước địch quốc. Hãm 陷 = Hãm xuống hố. Nịch 溺 = Đầm xuống nước. Hãm nịch 陷溺 = Ý là làm tàn hại dân. Chinh 征 = Chính, là đem quân đi hỏi tội. 

Đây là nói địch quốc làm hại dân, dân nó đã oán vua nó sẵn, mà dân mình toàn là dân hiếu đễ trung tín, đã biết lễ thân thượng tôn – quân thì đi đánh đâu mà còn có kẻ chống lại nữa.

DỊCH ÂM

“Cố viết: “Nhân giả vô - địch.” Vương thỉnh vật nghi.”

DỊCH NGHĨA

“Cho nên lời cổ rằng: “Người nhân không ai địch nổi.” Xin vua chớ ngờ.”

CHÚ GIẢI

Đây là nói lòng dân về với kẻ có nhân, thì kẻ có nhân chắc là vượng được thiên hạ, có kể chính quốc thế yếu hay mạnh lớn hay nhỏ, chỉ cốt làm nhân chính để cứu dân, thì thiên hạ vô địch, những việc báo thù tuyết sỉ có kể làm chi vậy.

TỔNG BÌNH

Ý Huệ Vương chỉ lo về nỗi nước Tần nước Sở, mục đích chỉ muốn tuyết sỉ phục thù. Nhưng lời bản thầy Mạnh thì lại khuynh hướng về cái phương châm cứu dân và dạy dân nói đến hiệu quả có thể thống nhất được thiên hạ mới nghe thì ngờ là vu khoát. Nhưng xét ra cho kỹ, phàm nước mà dân sinh đã đủ, dân trí dân đức đã hay thì nước nào chẳng giàu, nước nào chẳng mạnh. Ôi! Giàu mạnh bằng kiên giáp lợi binh, đó là cái hình thức giàu mạnh mà thôi; giàu mạnh bằng thiện – chính, thiện – giáo mới thật là cái tinh thần giàu mạnh vậy.