Lương Huệ vương - thượng (VI)

MẠNH TỬ

THIÊN LƯƠNG HUỆ VƯƠNG THƯỢNG 

梁惠王上

(GỒM 7 CHƯƠNG)

VI

Tú tài Đông Châu Nguyễn Hữu Tiến, Tú tài Tùng Văn Nguyễn Đôn Phục. Mạnh tử quốc văn giải thích 孟子國文解释. Nxb. Tp. Hồ Chí Minh, 1992. | Bản chữ Hán: 中國哲學書電子化計劃

DỊCH ÂM

Mạnh tử kiến Lương Tương vương, xuất ngữ nhân viết: “Vọng chi bất tự nhân quân, tựu chi nhi bất kiến sở úy yên. Thốt nhiên vấn viết: Thiên hạ ô hồ định? – Ngô đối viết: Định vu nhất.

DỊCH NGHĨA

Thầy Mạnh vào yết kiến Tương vương nước Lương, trở ra nói chuyện với người rằng: “Trông xa thì chẳng giống khí tượng ông vua, đến gần thì chẳng có uy nghi gì khá sợ. Lại thốt nhiên hỏi rằng: Thiên hạ bao giờ định? – Ta thưa rằng: Định về cuộc thống nhất.”

CHÚ GIẢI

Thốt nhiên 卒然 = Cái dáng hấp-tấp. Ô 惡 = Là sao. Ô hồ 惡乎 = Là lúc nào, bao giờ. Đây là kể ra cái bộ dạng ông vua tầm thường, lời nói láu táu, không đủ cùng làm sự nghiệp gì được. Toàn chương này đều là lời thầy Mạnh thuật lại để bàn rõ cái đại nghĩa về cuộc thống nhất cốt ở điều bất thị sát nhân.

DỊCH ÂM

“Thục năng nhất chi? – Đối viết: Bất thị sát nhân giả năng nhất chi.

DỊCH NGHĨA

“Vua hỏi: Ai hay thống nhất được? – Ta thưa rằng: Ông vua không hay giết người thì thống nhất được.

CHÚ GIẢI

Thị 嗜 = Là thích, là ưa muốn. Bất thị sát nhân 嗜殺人= Không thích giết người, là nói ông vua có nhân đức biết thương dân.

DỊCH ÂM

“Thục năng dữ chi? - Đối  viết: Thiên hạ mạc bất dữ dã. Vương tri phù miêu hồ? Thất bát nguyệt chi gian hạn, tắc miêu cảo hĩ. Thiên du nhiên tác vân, bái nhiên há vũ, tắc miêu bột nhiên hưng chi hĩ. Kỳ như thị, thục năng ngữ chi? Kim phù thiên hạ chi nhân mục, vị hữu bất thị sát nhân giả dã. Như hữu bất thị sát nhân giả, tắc thiên hạ chi dân, giai dẫn lĩnh nhi vọng chi hĩ. Thành như thị dã, dân quy chi do thủy chi tựu hạ, bái nhiên thùy năng ngữ chi.”

DỊCH NGHĨA

“Vua lại hỏi: Ai chịu theo về với mình? – Ta lại thưa rằng: Thiên hạ chẳng ai là chẳng theo về mình. Vua biết giống lúa mạ không? Khoảng tháng bảy, tháng tám, nắng, thì lúa khô; trời mà đun đùn bốc mây, ào ào đổ mưa thì lúa mơn mởn tốt bật ngay lên như thế thì ai có thể ngăn lại được. Này như các ông nhân mục trong thiên hạ đời nay, chưa có ông vua nào không thích giết người. Nếu có ông vua nào không thích giết người, thì dân thiên hạ đều nghển cổ mà mong cả đó. Thật như thế vậy, dân theo về, cũng như nước chảy xuống chỗ trũng, ầm-ầm xô xuống, ai ngăn lại được.”

CHÚ GIẢI

Dữ  與 = Cũng như chữ qui 歸, nghĩa là theo về. Du nhiên 油然 = Dáng mây đùn. Bái nhiên 沛然= dáng mưa đổ xuống và nước chảy mạnh. Bột nhiên 浡然 = Dáng lúa bốc tốt lên. Mục 牧 = nghĩa là chăn nuôi. Nhân-mục 人牧 cũng như nhân quân, là trỏ người chăn nuôi nhân dân.

Đây là nói tình người ta ai là chẳng yêu sự sống, ghét sự chết, nếu đương đời Chiến quốc tranh giết nhau như thế, mà có ông vua nào biết thương người xuất hiện ra, thì thiên hạ người ta đều bằng lòng mà theo về cả, ví như lúa khô gặp mưa, nước chảy chỗ trũng, thật là cái thế rất mạnh, mà cũng là cái lẽ tự nhiên.