Feuerbach

FEUERBACH

FRIEDRICH ENGELS (1820-1895)

a) Toàn bộ triết học của Feuerbach quy tụ 1) vào triết học tự nhiên, - thụ động yêu tha thiết thiên nhiên, hâm mộ bái phục trước vẻ tuyệt diệu và hùng mạnh vạn năng của thiên nhiên, 2) vào nhân học, cụ thể là a) vào sinh lý học - những gì được nói trong lĩnh vực này không chứa đựng điều gì mới mẻ hơn những gì mà các nhà duy vật chủ nghĩa đã nói về sự thống nhất giữa thể xác và linh hồn, có điều là điều đó được nói không máy móc như thế, nhưng hoa mỹ hơn chút ít, b) vào tâm lý học, một thứ tâm lý học quy thành những vần thơ ca tụng tình yêu, tâng bốc tình yêu đến tận mây xanh, giống như sự sùng bái thiên nhiên, ngoài ra thì chẳng có gì mới mẻ cả, 3) vào đạo đức, vào đòi hỏi - phải đáp ứng khái niệm "con người"; impuissance mise en action[1]. Hãy tham khảo Đ54 tr.81: "Thái độ đạo đức và hợp lý của con người đối với dạ dày là ở chỗ con người xem dạ dày không phải là cái gì đó mang tính súc vật, mà như là cái gì đó mang tính người"[2]. - Đ61: "Con người... với tư cách là sinh vật có đạo đức" và những lời bàn luận dài dòng về đạo đức trong "Bản chất của đạo Cơ Đốc".

b) Trong giai đoạn phát triển hiện nay con người có thể thoả mãn các nhu cầu của mình chỉ ở bên trong xã hội; nói chung thì ngay từ đầu, từ khi con người tồn tại, con người đã cần đến nhau và chỉ nhờ vậy mà con người mới có thể phát triển các nhu cầu và những năng lực v.v. của mình; con người tham gia vào sự giao tiếp, - tất cả những ý này Feuerbach thể hiện theo cách là

"từng con người riêng lẻ tự bản thân mình không có trong mình bản chất của con người", "bản chất của con người chỉ là ở tính cộng đồng, ở sự thống nhất giữa con người với con người, nhưng là sự thống nhất dựa vào sự khác biệt thực hiện giữa Tôi và Anh. - Bản thân con người là con người theo nghĩa thông thường), còn con người trong sự thống nhất với con người, sự thống nhất giữa Tôi và Anh, là Thượng đế" (tức là con người theo nghĩa siêu phàm) (Đ61, 62, tr.83).

Triết học  đã đi đến chỗ là đối với sự thật tầm thường là cần có sự giao tiếp giữa người với người, một sự thật mà nếu không biết đến nó thì nói chung trên thế gian sẽ không bao giờ xuất hiện một thế hệ người tiếp theo đã từng có lúc tồn tại và sự thật ấy đã biểu hiện ở sự khác biệt về giới tính, - ở đoạn cuối của toàn bộ con đường đi của mình, triết học đã trình bày sự thật ấy như là kết quả vĩ đại nhất. Hơn nữa lại là dưới hình thức thần bí "sự thống nhất giữa Tôi và Anh". Câu nói này lẽ ra đã hoàn toàn không thể có được nếu Feuerbach không ám chỉ kat exochn[3] hành vi tình dục, hành vi tiếp nối nòi giống, tính cộng đồng của Tôi và Anh[4]. Và vì tính cộng đồng của Feuerbach trở thành tính cộng đồng thực tế , cho nên tính cộng đồng chỉ giới hạn ở hành vi tình dục và ở sự thoả thuận lẫn nhau về những suy nghĩ triết học và những vấn đề triết học, ở "biện chứng đích thực" (Đ64), ở đối thoại, ở "sự sản sinh ra con người cả về mặt tinh thần, cả về mặt thể chất" (tr.67). Không thấy nói một lời nào về việc sau này con người "đã được sinh ra" ấy sẽ làm gì ngoài việc con người ấy vẫn lại sản sinh ra những con người" về mặt "tinh thần" và về mặt "thể chất". Feuerbach chỉ biết đến sự giao tiếp giữa hai người,

"cái chân lý rằng không một sinh vật nào tự bản thân nó là sinh vật đích thực, hoàn hảo, tuyệt đối, rằng chân lý và sự hoàn thiện - chỉ biểu hiện trong sự liên kết, trong sự thống nhất của hai sinh vật giống nhau về bản chất" (tr.83, 84).

c) Phần đầu của Triết học của tương lai đã lập tức làm lộ ra sự khác nhau giữa chúng tôi và ông:

Đ1: "Nhiệm vụ của thời đại mới là thực hiện và nhân hoá Thượng đế, biến thần học thành nhân học, hoà tan thần học trong nhân học". Hãy tham khảo: "Sự phủ định thần học là bản chất của thời đại mới" ("Triết học của tương lai", tr.23).

d) Sự khác biệt mà Feuerbach nêu ra giữa Thiên chúa giáo và đạo Tin lành ở Đ2 - Thiên chúa giáo: "thần học", "chỉ quan tâm xem cái gì là bản thân Thượng đế", có "xu hướng tư biện và chiêm vọng"; còn đạo Tin lành thì chỉ giới hạn ở Cơ Đốc học, để Thượng đế tự tại, để sự tư biện và sự chiêm vọng cho các nhà triết học, - sự khác biệt ấy chẳng qua là sự phân công lao động bắt nguồn từ nhu cầu phù hợp với trình độ phát triển tương đối yếu của khoa học. Chỉ xuất phát từ nhu cầu ấy, một nhu cầu tồn tại bên trong thần học, Feuerbach đã giải thích đạo Tin lành, và sau đó lịch sử độc lập của triết học đã hoà theo điều đó một cách tự nhiên.

e) "Tồn tại không phải là khái niệm phổ biến, tách rời khỏi các vật. Nó thống nhất với cái hiện hữu... Tồn tại là sự giả định bản chất. Bản chất của tôi thế nào thì tồn tại của tôi thế ấy. Cá sống dưới nước, nhưng không thể tách bản chất của cá khỏi tồn tại ấy. Chỉ riêng ngôn ngữ đã đồng nhất tồn tại và bản chất. Chỉ có trong đời sống của con người, vả lại chỉ trong những trường hợp không bình thường, bất hạnh thì tồn tại mới tách khỏi bản chất; ở đây thấy rằng bản chất của con người không có được ở nơi mà bản thân con người tồn tại, nhưng chính vì sự phân chia ấy mà con người, cả theo ý nghĩa đích thực, đã không có được bằng linh hồn của mình ở nơi mà thể xác con người hiện diện thực sự. Chỉ có nơi nào có trái tim của Anh thì Anh mới hiện diện ở đó. Nhưng tất cả mọi sự vật - trừ những trường hợp trái tự nhiên - đều sẵn lòng có mặt ở nơi chúng hiện diện, và chúng sẵn lòng là cái mà chúng đang là "(tr.47).

Thật là một sự tán dương tuyệt diệu cái hiện hữu. Ngoại trừ những trường hợp trái tự nhiên, trừ một số ít trường hợp không bình thường, còn thì Anh sẵn lòng, ở tuổi lên bảy, trở thành người canh gác dưới mỏ than, đứng một mình mười bốn giờ trong bóng tối, và một khi tồn tại của Anh là như thế thì bản chất của Anh cũng như thế. Cũng như thế đối với thợ xe sợi bên máy sợi con dọc di động. Đó là "bản chất" của Anh: Anh phải tuân theo một lĩnh vực lao động nào đó. Hãy tham khảo "bản chất của tín ngưỡng"[5], tr.11, "cơn đói không được làm dịu bớt"...

f) Đ48, tr.73: "Chỉ có thời gian mới là phương tiện để liên kết một cách không mâu thuẫn - trong cùng một thực chất - những định nghĩa trái ngược nhau hoặc mâu thuẫn nhau. Chí ít thì điều đó cũng xảy ra trong sinh vật sống. Chỉ có bằng cách ấy ở đây mới bộc lộ ra - chẳng hạn, trong con người - mâu thuẫn ở chỗ hiện nay tôi đang bị một định nghĩa nào đó,  một ý định nào đó, rồi sau đó lại là một định nghĩa hoàn toàn khác và thậm chí còn trực tiếp đối nghịch, - chế ngự và choán hết lấy tôi".

Cái đó được Feuerbach gọi là 1) mâu thuẫn, 2) sự liên kết các mâu thuẫn và 3) cái đó, theo ý kiến của ông, được thực hiện bởi thời gian. Tất nhiên, bởi thời gian "được choán đầy", nhưng vẫn bởi thời gian, chứ không phải bởi những gì đang diễn ra trong đó. Luận điểm này đồng nghĩa với luận điểm cho rằng chỉ có trong thời gian mới có thể diễn ra sự thay đổi.

Nguồn: http://dangcongsan.vn