Bồ câu cái (Ri-gô-lét)

GIA ĐÌNH THẦN THÁNH – MỤC LỤC

CHƯƠNG V

SỰ PHÊ PHÁN CÓ TÍNH PHÊ PHÁN

DƯỚI BỘ MẶT ANH LÁI BUÔN NHỮNG BÍ MẬT,

HAY LÀ

SỰ PHÊ PHÁN CÓ TÍNH PHÊ PHÁN

THỂ HIỆN Ở ÔNG SÊ-LI-GA

C. Mác và Ph. Ăng-ghen Toàn tập, tập 2, Nxb. Chính trị Quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 1995, tr. 113-114. | Nguyên văn tiếng Đức | Bản dịch tiếng Anh | Bản dịch tiếng Pháp.

6. BỒ CÂU CÁI (RI-GÔ-LÉT)

"Còn một việc nữa phải làm. Qua ví dụ về Pi-plê và Ca-bri-ông, chúng ta thấy rằng theo sự phát triển tuần tự của nó, cái bí mật tất nhiên buộc phải hạ thấp xuống thành một trò hề thuần tuý. Bây giờ, chỉ cần làm cho cá nhân không diễn vở hài kịch ngu xuẩn đó nữa. Bồ câu cái đã làm việc này một cách ngây thơ hết chỗ nói".

Bất cứ ai cũng có thể, trong vòng vài phút, khám phá ngay được bí mật của trò hề tư biện đó và có thể học được cách ứng dụng nó một cách độc lập. Về điểm đó, chúng tôi xin chỉ ra vắn tắt như sau:

Đầu đề: Hãy xây dựng một kết cấu chứng minh người ta trở thành chúa tể của muôn vật như thế nào.

Lời giải đáp tư biện: Giả thử ta có sáu loại động vật như sư tử, rắn, cá mập, bò, ngựa và chó xồm. Chúng ta trừu tượng từ sáu loại động vật đó ra phạm trù "động vật nói chung". Chúng ta tưởng tượng rằng "động vật nói chung" này là một vật tồn tại độc lập. Chúng ta coi sư tử, cá mập, v.v., là những sự hoá trang hoặc những hiện thân của "động vật nói chung". Cũng như chúng ta đã biến cái mà chúng ta tưởng tượng ra, tức "động vật" của sự trừu tượng của chúng ta, thành vật tồn tại hiện thực, giờ đây chúng ta sẽ biến những động v ật hiện thực thành những động vật trừu tượng, tức những vật sáng tạo của trí tưởng tượng của chúng ta. Chúng ta thấy rằng "động vật nói chung" thể hiện thành sư tử sẽ xé người ta ra từng mảnh, thể hiện thành cá mập sẽ nuốt người ta, thể hiện thành rắn sẽ phun nọc độc vào người ta, thể hiện thành bò sẽ húc người ta, thể hiện thành ngựa sẽ đá người ta, rằng cũng "động vật nói chung ấy" nếu thể hiện thành chó xồm thì chỉ biết sủa người và biến cuộc đấu tranh với người thành một cuộc chiến đấu vờ vĩnh. Như chúng ta thấy trong ví dụ về chó xồm, "động vật nói chung", trong sự phát triển tuần tự của mình, tất nhiên buộc phải hạ xuống chỗ đóng trò hề thuần tuý. Nếu như trẻ con hoặc người lớn có tính khí trẻ con trông thấy chó là chạy thì giờ đây, chỉ còn phải tìm cách đạt được một điều là làm sao cho cá nhân không còn muốn diễn vở hài kịch ngu xuẩn đó nữa. Anh X nào đó làm việc ấy một cách ngây thơ nhất trần đời bằng cách khua chiếc gậy tre trước con chó xồm. Từ chỗ này, ta có thể thấy "con người nói chung" thể hiện ở cá nhân X và thông qua con chó xồm mà trở thành chúa tể của "động vật nói chung" và do đó trở thành chúa tể của những động vật hiện thực như thế nào và con người ấy đã chế ngự động vật thể hiện thành con chó xồm, do đó mà đã chế ngự sư tử với tính cách là động vật như thế nào.

Cũng vậy, "Bồ câu cái" của ông Sê-li-ga thông qua An-phrét Pi-plê và Ca-bri-ông mà chiến thắng được những bí mật của trật tự thế giới đang tồn tại. Hơn thế nữa! Bản thân nàng chẳng qua chỉ là sự thực hiện cái phạm trù "b í m ậ t" mà thôi.

"Bản thân nàng còn chưa có ý thức về giá trị luân lý cao cả của mình, vì thế nàng hãy còn là cái bí mật đối với chính nàng".

Qua miệng của Muyếc-phơ, Ơ-gien Xuy vạch cho chúng ta thấy cái bí mật của Ri-gô-lét không tư biện. Nàng là "một cô gái lẳng lơ rất đẹp". Ở nhân vật này Ơ-gien Xuy đã miêu tả tính cách dễ mến, có nhân tính của một người con gái lãng mạn ở Pa-ri. Nhưng lại do sùng bái giai cấp tư sản và do tính chuộng khoa trương đặc biệt của ông, nên đã phải lý tưởng hoá người con gái lãng mạn về mặt đạo đức. Ông đã phải gọt tròn những góc cạnh của đời sống và tính tình của Ri-gô-lét: khinh thường hình thức chính thức của hôn nhân, giao thiệp ngây thơ với người sinh viên hay người công nhân. Chính trong khuôn khổ của những quan hệ đó mà nàng hình thành một sự trái ngược thật sự có tính người với mụ vợ giả dối, lạnh nhạt và ích kỷ của anh tư sản, và với tất cả các giới tư sản, nghĩa là với tất cả xã hội quan phương.