Khái niệm và từ

KHÁI NIỆM

Đ. P. GORKI

§2. KHÁI NIỆM VÀ TỪ

Khái niệm liên hệ hết sức mật thiết với từ. Về nguyên tắc, khái niệm được hình thành trên cơ sở những từ xác định mà ta đã biết ý nghĩa của chúng. Từ gắn chặt với một khái niệm nhất định đồng thời lại là cái biểu hiện khái niệm.

Mỗi từ biểu thị các sự vật của hiện thực và những thuộc tính của chúng, đều có một ý nghĩa từ vựng. Ý nghĩa từ vựng của từ chính là nội dung (tập hợp những dấu hiệu khác biệt chung) mà khi hiểu biết nội dung đó ta có thể xác lập quan hệ giữa phức hợp các âm nhất định với một nhóm sự vật xác định, tức là ta có thể sử dụng các từ một cách đúng đắn. Chẳng hạn, để sử dụng đúng đắn từ "chim", ta phải biết những đặc điểm chung của các loài chim, những đặc điểm này sẽ cho phép ta phân biệt chúng với các loài động vật khác (chẳng hạn như những thuộc tính “có lông vũ", "có cánh", "có mỏ" v.v...). Những thuộc tính này được gắn chặt với phức hợp âm thanh “chim" và tạo thành ý nghĩa của từ "chim".

Bất kỳ khái niệm nào cũng được thể hiện bằng một hay một số từ. Thí dụ về những khái niệm được thể hiện bằng một từ có thể là những khái niệm sau: « Khoa học », « năng lượng », « khối lượng ». Thí dụ về những khái niệm được thể hiện bằng một số từ có thể là những khái niệm sau: «giai cấp công nhân», « mùa thu vàng », « những tác phẩm của Macxim Gorki ». Cỏ những từ đồng âm nhưng khác nghĩa và do đó chúng thể hiện những khái niệm khác nhau, chẳng hạn như các từ « vải » – loại hàng may mặc và « vải » là một loại quả hạch.

Bên cạnh đó lại có những từ khác nhau về âm nhưng có cùng một nghĩa, thể hiện những khái niệm như nhau, chẳng hạn như những từ « máy bay » và « phi cơ »; « tàu hỏa » và « xe lửa ». Tư tưởng của chúng ta có thể hướng vào những sự vật khác nhau nhằm mục đích phát hiện ra những thuộc tính chung và bản chất của chúng, phát hiện ra những mối liên hệ có tính chất qui luật của chúng. Có thể nghiên cứu những đối tượng vật chất khác nhau (thí dụ như những động vật và những cây cối, những khoảng sản khác nhau, vũ trụ v.v...), mà cũng có thể nghiên cứu những khái niệm như là những hình thức tư tưởng của chúng ta trong đó có phản ánh hiện thực bên ngoài; cũng có thể nghiên cứu những hiện tượng ngôn ngữ khác nhau (thí dụ như những đặc điểm cú pháp của các loại câu khác nhau). Những cái mà tư tưởng của chúng ta hướng tới trong quá trình nghiên cứu, suy luận được gọi là đối tượng của tư tưởng. Trong lời nói hàng ngày của chúng ta, các đối tượng của tư tưởng rất thường hay được biểu thị giống nhau.

Trong ba câu dưới đây ba từ có cách phát âm và cách viết giống nhau nhưng lại chỉ những đối tượng khác nhau của tư tưởng:

1. « Mặt trời là thiên thể trung tâm của hệ Mặt trời ». 

2. « Mặt trời là một khái niệm phản ánh những thuộc tính của một sự vật đơn nhất".

3. « Mặt trời là một danh từ chỉ tên riêng »

Trong câu thứ nhất nói đến một đối tượng của hiện thực tồn tại độc lập với chúng ta được gọi là Mặt trời. Dấu hiệu « là thiên thể trung tâm của hệ Mặt trời » thuộc về đối tượng vật chất được phản ánh trong khái niệm của chúng ta là một vật thể nóng sáng và được gọi là Mặt trời.

Trong câu thứ hai nói đến khái niệm « Mặt trời ». Dấu hiệu « là một khái niệm phản ánh những thuộc tính của một sự vật đơn nhất » chỉ có thể thuộc về khái niệm với tư cách là một hình thức tư duy.

Trong câu thứ ba nói đến từ « Mặt trời » vì dấu hiệu « là một danh từ riêng, thuộc về chính từ này.

Muốn cho tư tưởng của chúng ta được thể hiện một cách rõ ràng, chúng ta phải chỉ ra một cách chính xác đối tượng tư tưởng của mình. Vì thế, diễn đạt câu thứ hai và thứ ba như sau thì hợp lý hơn:

« Khái niệm « Mặt trời » là khái niệm phản ánh những thuộc tính của một sự vật đơn nhất ».

« Từ « Mặt trời » là một danh từ chỉ tên riêng ».