Về cái Đẹp (Mục 2)

PLOTINUS

ENNEADS

Tập thứ nhất, Quyển 6.

------------

VỀ CÁI ĐẸP

Plotinus. Enneads. Tập thứ nhất, Quyển 6. Về cái đẹp. Đinh Hồng Phúc dịch | Bản tiếng Anh của Stephen MacKenna and B. S. Page.

MỤC 2

Chúng ta hãy trở lại cái gốc ban đầu, và trực tiếp chỉ ra ngay Nguyên tắc mang lại vẻ đẹp cho các sự vật vật chất.

Chắc chắn là có Nguyên tắc này; đó là thứ được nhận ra ngay từ cái nhìn đầu tiên, thứ mà linh hồn gọi tên như từ một tri thức cổ xưa, và khi nhận ra, linh hồn chào đón nó, bước vào sự hòa điệu với nó.

Nhưng nếu linh hồn gặp phải Xấu xí thì nó lập tức thu mình lại, khước từ sự vật đó, quay lưng lại với nó, bất hòa hợp, ghê tởm nó. 

Cách diễn giải của chúng tôi là linh hồn - do chính bản tính cốt lõi của nó, do sự gắn bó của nó với những Hiện hữu cao quý nhất trong hệ thống thứ bậc của Tồn tại - khi nhìn thấy bất cứ điều gì cùng loại, hoặc bất kỳ dấu vết nào của mối quan hệ thân thuộc đó, sẽ rung động với một niềm vui tức thì, đón nhận cái thuộc về mình vào chính nó, và do đó khơi dậy lại cảm thức về bản tính và về tất cả mối quan hệ thân thuộc của nó.

Nhưng liệu có sự tương đồng nào giữa vẻ đẹp của thế giới này và những vẻ huy hoàng nơi Tối cao? Sự tương đồng như vậy trong các chi tiết sẽ khiến hai trật tự trở nên giống nhau: nhưng có gì chung giữa cái đẹp ở đây và cái đẹp Ở đó?

Chúng tôi cho rằng tất cả vẻ đẹp của thế giới này đến từ sự hiệp thông với Mô thức-Lý tưởng.

Tất cả những cái vô hình dạng có thể nhận lấy khuôn mẫu và mô thức, bao lâu còn nằm ngoài lĩnh vực của Lý tính và Ý niệm, đều xấu xí chính bởi tồn tại biệt lập với Tư tưởng-Thần minh. Và đây là Xấu xí Tuyệt đối: một vật xấu xí là thứ chưa hoàn toàn bị khuất phục bởi khuôn mẫu, tức là bởi Lý tính, Vật chất không nhường bước ở mọi điểm và mọi khía cạnh trước Mô thức Lý tưởng."

Nhưng ở đâu Mô thức Lý tưởng một khi đã nhập vào, thì nó tập hợp và điều phối các yếu tố cấu thành khác nhau để hướng đến một thể thống nhất: nó biến sự lộn xộn thành sự phối hợp nhau; làm cho cái tổng số trở thành một sự gắn kết hài hòa; vì Ý niệm là một nhất thể và những gì nó định hình phải đạt đến sự thống nhất trong chừng mực có thể có sự đa dạng.

Và với những gì được kết thành thể thống nhất, cái Đẹp tự mình đăng quang, trao chính nó cho các bộ phận cũng như cho tổng số; khi nó chiếu sáng một nhất thể tự nhiên nào đó, tức một sự vật có các bộ phận giống nhau, thì nó trao chính nó cho cái toàn bộ ấy. Vì vậy, để làm ví dụ, ta có vẻ đẹp do kỹ thuật tạo nên toàn bộ ngôi nhà với mọi bộ phận của nó, và vẻ đẹp mà một số đặc tính tự nhiên có thể mang lại cho một viên đá riêng lẻ.

Vậy đây là cách mà sự vật vật chất trở nên đẹp - bằng cách hòa nhập vào dòng tư tưởng tuôn chảy từ Đấng Thần minh.