Đà sống / élan vital

ĐÀ SỐNG / ÉLAN VITAL

TRIẾT HỌC KHOA HỌC  [tiếng Pháp élan, lực hay động lực] Ý niệm trung tâm của triết gia Pháp Henri Bergson, được nêu ra trong Tiến hóa sáng tạo và dịch thành "xung lực sống". Bergson chịu ảnh hưởng của lý thuyết tiến hóa của Darwin, nhưng cho rằng tiến hóa không thể là quá trình chọn lọc tự nhiên theo ngẫu nhiên. Ông cho rằng lý thuyết này đã không thể giải thích được tại sao tiến hóa sinh học đã dẫn đến sự phát triển ngày càng phức tạp tinh vi của các sinh vật. Do đó ông nêu ra định đề rằng sự tồn tại của một đà sống làm cơ sở và quy định diễn trình tiến hóa. Đà sống là một lực không thể giải thích về mặt khoa học, mà nó thấu nhập trong toàn bộ tự nhiên và biểu hiện mình dưới vô vàn hình thức. Bằng cách thúc đẩy tự nhiên tiến hóa thành những hình thức cấu trúc hữu cơ mới nhưng không thể tiên đoán được, nó biến sự tiến hóa thành một quá trình sáng tạo chứ không phải là quá trình cơ giới. Begrson phủ nhận rằng việc đưa ra đà sống như là một thực thể lý thuyết để làm cho sự tiến hóa trở nên có tính mục đích, mà khẳng định rằng đà sống tìm thấy sự hiện hiện hoàn chỉnh nhất của nó nơi trí tuệ con người. Theo đó, lý tính con người đang ở cấp độ cao nhất của sự tiến hóa.

--------------------------

"Đà sống mà ta đang nói tới chính là nhu cầu sáng tạo. Nó không thể sáng tạo theo cách tuyệt đối, vì nó phải đối mặt với vật chất, nghĩa là với sự vận động vốn là vũ trụ của chính nó. Nhưng nó nắm bắt lấy vật chất này, cái tự nó là tất yếu và cố gắng đưa vào đó tính bất định và tự do càng nhiều càng tốt." Bergson, Creative Evolution

--------------------------

Nguồn: Từ điển triết học phương Tây của Nicholas Bunin và Jiyuan Yu (Blackwell, 2004)