NGHĨA VỤ / DUTY

NGHĨA VỤ / DUTY

ĐẠO ĐỨC HỌC  [tiếng Đức die Pflicht).  Những gì mà ta hàm ơn hoặc những gì mà ta phải thực hiện đối với người khác hay với chính mình. Theo nghĩa thông thường, nghĩa vụ bao gồm những yêu cầu, bổn phận, hay nhiệm vụ được gán cho bất cứ ai đảm nhận một vị trí xã hội, chẳng hạn như vị trí của cha mẹ, công dân hay viên chức, mà người đảm nhận vị trí ấy phải chịu trách nhiệm. Nghĩa vụ như là một quan niệm đạo đức có thể bắt nguồn từ các nhà Khắc kỷ, nhưng trở nên nổi bật trong đạo đức học của Kant như là khái niệm trung tâm của luân lý. Đạo đức học Kant do đó là lý thuyết nghĩa vụ học (từ chữ Hy Lạp deon, nghĩa vụ).

Đối với Kant, nghĩa vụ là điều phải được làm và vì thế buộc phải hành động. Nó là đặc trưng của hành vi có lương tâm và là một khái niệm phải được lĩnh hội một cách tiên nghiệm. Ý chí thiện là cơ sở của đạo đức, và có ý chí thiện là luôn hành động xuất phát từ cảm thức về nghĩa vụ. Chỉ có hành động nào được thực hiện vì cảm thức về nghĩa vụ mới có thể có giá trị đạo đức. Nghĩa vụ là những gì ta buộc phải làm vì tôn trọng luật phổ quát. Kant phân biệt các nghĩa vụ thành nghĩa vụ công chính (nghĩa vụ pháp lý) và nghĩa vụ đức hạnh (nghĩa vụ đạo đức). Nghĩa vụ công chính là bên ngoài theo nghĩa nó áp dụng cho hành động ta bị buộc phải làm bởi một cơ quan pháp lý thích hợp, trong khi nghĩa vụ đức hạnh là bên trong theo nghĩa sự cưỡng chế hay ép buộc của nó đối với hành động bắt nguồn từ ý thức của ta về luật luân lý. Sự phân biệt này gần như tương ứng với sự phân biệt trước đây của ông giữa hành động phù hợp với nghĩa vụ và hành động theo nghĩa vụ. Ông cũng phân biệt giữa nghĩa vụ khẳng định (ta phải làm) và nghĩa vụ phủ định (ta không được làm); giữa nghĩa vụ hoàn hảo (phải được thực hiện trong bất cứ hoàn cảnh nào và quy định rõ ràng một hành động cụ thể) và nghĩa vụ không hoàn hảo (có thể bị bỏ qua và cho phép ta có mức độ tự do đáng kể trong việc quyết định cách tuân thủ)

------------------------------

"Nghĩa vụ là sự tất yếu của một hành động được thực hiện vì tôn trọng luật." Kant, Groundwork for the Metaphysics of Morals

------------------------------

Nguồn: Từ điển triết học phương Tây, (ĐHP dịch).