Parménide: Parménide và Socrates

PARMÉNIDE

PLATON (khoảng 427-347tcn)

Lê Tôn Nghiêm dịch

Platon. Oeuvres complètes. Traduction nouvelle et notes par Léon Robin. Gallimard. 1950, pp. 198-208 | Bản dịch của Lê Tôn Nghiêm | Phiên bản điện tử do bạn Nguyễn Văn Sướng thực hiện

PHẦN THỨ NHẤT

PARMÉNIDE VÀ SOCRATE

Socrate quả đã chất vấn như thế. Pythodore đã tường thuật như vậy, và thú nhận rằng tưởng chừng như mỗi câu đều có thể gây tức giận cho Parménide và Zénon. Nhưng hình như không, ngược lại, họ đã rất chăm chú nghe Socrate. Những cái liếc nhìn nhau thường xuyên, những nụ cười họ trao đổi với nhau cũng đủ để chứng minh sự ngưỡng mộ của họ. Trong tình cảm đó, lập tức Parménide đã lên tiếng khi Socrate vừa dứt lời, rằng: “Socrate”, - hình như ông đã nói -, “ta công nhận chàng đã hồ hởi và khích lệ biết bao trong cách thức lập luận của chàng. Nhưng hãy nói cho ta biết chính chàng có chấp nhận một sự tách biệt như vậy không, nghĩa là đẩy sang một bên những gì chàng gọi là chính những hình thức, và đẩy sang bên kia những gì phải thông dự vào những hình thức ấy? Nói khác đi, chàng có công nhận rằng tính tương tự tự nội, có một thực tại riêng biệt, tách rời với cái tương tự ở thực tế của chúng ta không? Và chàng có công nhận như thế cho cái Đơn nhất và cái đa thể, rồi cho tất cả những đặc tính Zénon vừa trình bày trước mặt chàng đây không? “Dĩ nhiên chấp nhận chứ”, Socrate đáp, - “Và chàng, - Parménide hỏi tiếp -, có làm như thế nữa không đối với những trường hợp sau đây, ví dụ chàng có chấp nhận một hình thức tự nội hoàn toàn biệt lập cho cái đẹp, cái tốt và cho tất cả những bản chất tương tự như vậy không?”[1]  – “Thưa có”, hình như chàng đã khẳng định như vậy. – “Thế thì chàng có chận nhận rằng có một hình thức về con người tách biệt với con người hiện thực của chúng ta và với tất cả mọi con người như chúng ta không, nghĩa là một hình thức tự nội về con người, về lửa, về nước không?” – “Và, hỡi Socrate, đối với những sự vật sau đây, những gì có vẻ đáng khinh bỉ như tóc, bùn, phân hay bất cứ những đồ vật không quan thiết gì cả và không có giá trị gì cả, thì chàng có chấp nhận mỗi cái một hình thức biệt lập, chính nó cũng tách rời với đồ vật mà bàn tay ta sờ mó được không?” – “Thưa không bao giờ tôi đã thắc mắc như thế cả” hình như Socrate đã thú nhận, “những gì chúng ta nhìn thấy đó thì tôi công nhận rằng chúng có, thế thôi, còn việc nghĩ rằng phải có một hình thức cho chúng, thì tôi nghĩ rằng điều đó quá kỳ dị. Thú thực, đôi khi tôi bị ám ảnh bởi ý tưởng rằng không biết có nên chấp nhận cho tất cả mọi vật một hình thức tách biệt không. Nhưng mỗi khi vừa dừng lại trên ý tưởng đó lập tức tôi phải xa lánh nó ngay, vì sợ rằng sẽ bị lạc lõng và sa lầy trong một hố thẳm những chuyện vớ vẩn nào chăng. Vì vậy, một khi trở về với khu an toàn của tôi, tức là về với những sự vật mà chúng ta vừa công nhận phải có những hình thức, thì tôi chỉ bàn luận và nghiên cứu về những sự vật đó mà thôi. 

“Ừ, Socrate, chỉ vì chàng quá trẻ đó thôi và chưa được phong tỏa bằng một vòng kiềm tỏa vững chắc của triết học đó thôi”, - hình như Parménide nhắn nhủ như thế, “vòng kiềm tỏa mà ta hy vọng rằng một ngày kia sẽ khống chế được chàng, ngày nào chàng không còn khinh thị đối với bất kỳ một sự vật nào cả”[2]. Hiện giờ thì chàng vẫn còn chú ý đến dư luận của người đời. Đó là vì chàng còn quá trẻ đó thôi. Bây giờ thêm một thắc mắc mới. Có phải chàng đã nói chàng tin rằng có một số những hình thức nào đó, nghĩa là chính vì sự kiện chúng không thông dự vào những hình thức tự nội của chúng thì những sự vật thông dự như vậy lại mang chính cái tên gốc của những hình thức mà chúng thông dự, phải không? Ví dụ khi thông dự vào tính tương tự thì những sự vật thông dự được gọi tên là những sự vật tương tự hay khi thông dự vào to lớn thì được gọi tên là to lớn; hay khi thông dự vào tính đẹp đẽ và tính công chính thì được gọi là công chính và đẹp đẽ, phải không?” – “Chính thế”, hình như Socrate đã đáp.

- “Vậy có phải mỗi thành viên thông dự thì thông dự vào toàn thể của hình thức hay chỉ thông dự vào một thành phần mà thôi? Hay ngoài những cách thức tham dự vừa nói trên còn một cách thức tham dự nào khác nữa không? – “Làm gì có cách thức nào khác?” – “Làm thế nào tưởng tượng một hình thức toàn diện lại có thể hiện diện trong mỗi một sự vật đa thể khác nhau được? Liệu nó có tồn tại là một được không, hay thế nào đây? – “Làm sao ngăn trở nó tồn tại là một được, thưa Parménide tiên sinh?” Hình như Socrat đã chất vấn lại – “Vậy nó tồn tại là một và đồng tính, nhưng cũng không vì vậy hiện diện ít hơn, nghĩa là cũng hiện diện toàn diện đồng thời trong những sự vật khác nhau và tách biệt với nhau, nếu vậy nó sẽ bị tự phân hóa sao?”[3]  – “Không thể, nếu ít ra, cũng như ánh sáng mặt trời là một và đồng tính mà lại có mặt khắp nơi được, nhưng không vì vậy mà tự phân hóa; nếu, ta nói lại, theo tỷ dụ trên, chúng ta chấp nhận mỗi hình thức như một tính đơn nhất mà lại hiện diện, mà đồng thời vẫn còn đồng tính” – “Socrate, làm cho cùng một tính đồng nhất hiện diện nhiều nơi được là một việc dễ dàng. Không khác gì khi lấy cùng một tấm vải trùm lên nhiều cá thể rồi chàng nói rằng “cùng một đồng tính toàn diện lại trùm trên một đa tính[4]. Có phải cũng muốn nói về cùng một sự đồng nhất về sự hiện diện như thế không?” – “Thưa có lẽ phải” hình như Socrate chấp nhận. –  “Vậy có phải tấm vải sẽ hiện diện toàn diện trên mỗi cá thể không? Hay ngược lại, một thành phần này của nó thì hiện diện trên cá thể này, một thành phần kia lại hiện diện trên cá thể kia?” –  “Một thành phần”. –  “Vậy thì, Socrate,” hình như Parménide hỏi tiếp, “cùng những hình thức ấy đã bị phân hóa; và những sự vật thông dự vào những hình thức thì chỉ sẽ thông dự vào một thành phần của những hình thức mà thôi, như vậy chúng ta sẽ không còn “toàn diện trong mỗi cái” nữa, mà chỉ có “một thành phần cho mỗi cái” mà thôi”. –  “Thực tế, chắc là phải đi đến kết luận đó rồi”. –  “Socrate, chàng có đồng ý rằng sự đồng nhất của hình thức thực sự có thể bị chúng ta phân chia, nhưng vẫn không vì vậy mà không tồn tại là một không?”. – “Vì rằng hãy coi đây, nếu chàng phân chia tính to lớn tự nội; rồi sau đó nếu một trong nhiều sự vật to lớn chỉ to lớn do một mảnh của sự to lớn là mảnh nhỏ bé hơn sự to lớn tự nội, thì kết quả có phi lý không?” –  “Hoàn toàn phi lý”. –  “Và vì rằng mỗi thành viên tham dự tiếp nhận một mảnh nhỏ của cái ngang bằng, thì có thể với mảnh nhỏ bé hơn chính cái ngang bằng tự nội ấy, sự vật đã tiếp nhận nó lại thành ngang bằng với bất cứ cái gì khác không?” –  “Không thể nào được”. –  “Hay trong một người nào đó trong chúng ta, hãy đặt một thành phần của cái nhỏ bé. Nếu đem so sánh với thành phần này thì cái nhỏ bé sẽ lớn hơn nó vì nó chỉ là thành phần của thành phần ấy, vì chính cái nhỏ bé ấy lại lớn hơn. Trái lại, cái gì được người ta cộng thêm cho thành phần vừa được chiết tính như trên sẽ chính vì vậy mà nhỏ bé hơn chứ không lớn hơn trước khi cộng thêm”. –  “Điều đó chắc chắn không thể thực hiện được”. –  “Vậy thì bằng cách nào, Socarate” hình như Parménide đã chất vấn thêm, “chàng sẽ quan niệm sự thông dự vào những hình thức như thế nếu không thể là một thông dự vào thành phần cũng không phải là một thông dự vào toàn phần?” –  “Đối với tôi, chắc chắn lạy thần Zeus”, hình như Socrate đã thú nhận, “quy định nó bằng cách nào đi nữa cũng như không phải chuyện dễ”[5] .

- “Này còn về vấn đề sau đây chàng nghĩ sao?” –  “Thưa vấn đề gì ạ?” –  “Ta nghĩ rằng sau đây là lý do vì sao chàng đã bó buộc phải giả thiết mỗi một hình thức đặc thù trong tính đơn nhất của nó. Nghĩa là một khi một số nhiều những sự vật xuất hiện trước mắt chàng là to lớn, thì cái nhìn của chàng bao trùm lên toàn bộ chúng cho rằng đã phát hiện ra trong đó, ta nghĩ vậy, một tính chất đơn nhất và đồng tính nào đó; và vì vậy mà chàng đã bó buộc phải giả thiết cái to lớn như một đơn nhất”. –  “Điều ngài giả thiết quả là đúng vậy”. Hình như Socrate đã xác nhận. –  “Vậy thì cái to lớn tự nội và nhiều cái to lớn khác, trước con mắt của linh hồn cũng bao trùm toàn bộ chúng như vậy, chính cái đơn nhất này mới áp đặt trên tất cả một bộ diện của sự to lớn đó không?” –  “Có thế”. –  “Vậy nó phải có một hình thức mới về tính to lớn tự nội vì những thành viên thông dự vào nó tức là một toàn bộ mới sẽ được bao trùm bởi hình thức mới, và đối với hình thức mới này tất cả những gì kết cấu nên toàn bộ đó cũng phải là to lớn; vậy thì không còn phải tính đơn nhất mà mỗi hình thức sẽ là đối với chàng nữa, mà là tính đa tạp vô hạn”[6] .

Hình như Socrate đã chất vấn lại: “Thưa Parménide tiên sinh, miễn là mỗi một trong những hình thức đó không phải là một tư tưởng, và miễn là nó không được biểu hiện ra ở cả đâu ngoại trừ trong linh hồn. Vì chỉ được hiểu như vậy, mỗi hình thức mới bảo toàn được tính đơn nhất của nó và sẽ không còn vấp phải khó khăn ta vừa nói lúc nãy”. –  Hình như Parménide đã kháng cự lại: “Trong trường hợp đó, mỗi một trong những tư tưởng ấy là tư tưởng đơn nhất, nhưng lại là tư tưởng cái không không?” –  “Không thể nào được”. Hình như Socrate đã đối đáp. –  “Vậy đó là tư tưởng của một đối tượng ư?” –  “Tất nhiên”. –  “Nhưng đối tượng đó có hay không có?” –  “Là đối tượng có chứ”. –  “Có phải đối tượng đó tức là một cái gì của cái đơn nhất mà tư tưởng đó quan niệm là nó hiện diện trên đồng loạt cả một nhóm sự vật và kết cấu thành một đặc tính duy nhất nào đó không?” –  “Thưa phải”. –  “Đó có phải là một hình thức mà người ta quan niệm là đơn nhất như vậy và nó hiện diện trên tất cả các hình thức và luôn luôn đồng tính không?” –  “Thưa cũng phải. Rõ rệt đó là điều không thể tránh khỏi”. –  Hình như Parménide nói tiếp: “Nhưng nếu khẳng định rằng: những sự vật phải thông dự vào những hình thức là một điều không thể tránh được thì có vì vậy mà song luận sau đây đối với chàng cũng là một điều không tranh được phải không, nghĩa là hoặc là tất cả đều được trang bị bằng những tư tưởng và đều tư tưởng hoặc là tất cả đều là những tư tưởng mà không biết tư tưởng?”

Hình như Socrate đã thú nhận: “Đó chưa phải là một giải pháp có thể biện hộ được. Nhưng thưa Parménide tiên sinh, sau đây ít là đối với tôi, là một sự lý giải hoàn hảo nhất. Rằng những hình thức đó phải có mặt thường xuyên trong thực tại theo tư cách là những nguyên mẫu; rằng những sự vật phải tương tự như chúng và phải là những bản sao chép lại chúng; và rằng sự thông dự của các sự vật vào những hình thức đó chỉ có nghĩa là chúng là những hình ảnh của những hình thức nào đó mà thôi”. –  “Vậy thì nếu một sự vật nào đó tương tự với một hình thức, thì có thể rằng hình thức đó không giống với hình ảnh của nó không, ngay trong chừng mực mà hình ảnh này là bản sao chép của nó không? Hay có một xảo thuật nào đó có thể làm cho cái tương tự không tương tự như cái tương tự không?” – “Thưa không hề có”. –  “Nhưng có tất yếu rằng cả cái tương tự với cái tương tự đó lại thông dự vào một cái gì đó của cái đơn nhất, đồng tính đối với cả hai không?” –  “Hoàn toàn tất yếu phải như thế”. –  “Nhưng cái gì nhờ đó những cái tương tự là tương tự chính vì sự kiện chúng thông dự vào đó có phải chính hình thức đó không?” –  “Tất phải”. –  “Vậy không thể hoặc là một cái gì khác lại tương tự như hình thức hoặc là hình thức lại tương tự như một cái gì khác được. Nếu không, bên ngoài hình thức ra, sẽ xuất hiện một hình thức khác, rồi, nếu hình thức khác này lại tương tự như một cái gì khác nữa, thì một hình thức mới nữa sẽ xuất hiện và sẽ không bao giờ kết thúc sự phát triển vô hạn những hình thức mới nếu hình thức lại trở thành tương tự với thành viên thông dự vào nó”[7] . –  “Không gì đúng thực hơn điều ngài vừa nói”. –  “Vậy không phải bằng sự tương tự mà những thành viên thông dự vào những hình thức. Nên phải tìm cho ra một cách thức thông dự khác.” –  “Chắc thế”. – Hình như Parménide kết luận: - “Hỡi Socrate, chàng có thấy rằng theo danh nghĩa của những hình thức mà bó buộc phải ghi nhận những thực tại tồn tại tự nội một cách biệt lập như vậy, thì chúng ta đã đụng độ với biết bao chướng ngại không?” –  “Quả đúng, đó là những chướng ngại rất trầm trọng”.

Hình như Parménide nói tiếp: “Nhưng chàng nên biết rằng: cho tới đây, có thể nói chàng vẫn chưa dự đoán được những chướng ngại đó là những chướng ngại nào và chúng trầm trọng đến mức nào, một khi đối với bất cứ thực tại nào mà chàng muốn quy định, dần dà, chàng lại muốn đặt ra một hình thức đơn biệt và đơn nhất”. –  “Những chướng ngại đó là những chướng ngại nào?” Hình như Socrate chất vấn. –  “Có rất nhiều, nhưng trầm trọng nhất là cái sau đây. Người ta có thể chủ trương rằng nếu được định nghĩa như chúng ta tưởng tượng thì những hình thức cũng không khả tri; và thuyết phục tác giả của một khẳng định như vậy rằng họ sai lầm là một điều không thể, nếu họ không đóng góp vào cuộc cãi vã một kinh nghiệm phong phú và một bản tính đầy năng khiếu; hơn nữa nếu họ không sẵn sàng theo đuổi một chứng minh phức tạp và được diễn dịch cặn kẽ từ những nguyên tắc xa xăm[8]. Nếu không, kẻ nào tự hào cưỡng bức được những hình thức cứ phải ở thế bất khả tri, thì kẻ đó vẫn duy trì được khả năng thuyết phục”. –  Hình như Socrate hỏi: “Tại sao vậy, thưa ngài Parménide?” –  “Vì rằng chàng là người đầu tiên, Socrate, ta tưởng vậy, và bất cứ ai cùng với chàng lại gán cho cho mỗi thực tại, một hiện hữu đứng độc lập tự nội, thì các nhà ngươi sẽ phải bắt đầu công nhận rằng không một hiện hữu nào trong số đó lại ở trong con người chúng ta”.  –  “Làm thế nào thực tại đó có thể như thế mà vẫn tồn tại tự nội?”. Hình như Socrate đã chất vấn lại.  –  “Chàng nói đúng. Và tất cả những hình thức nào chỉ có thể là chúng như chúng là được là nhờ ở quan hệ hỗ tương, thì chỉ trong quan hệ đó mà chúng có tồn tại của chúng; nhưng không hề phải là trong một quan hệ nơi chúng ta có gì tương ứng với chúng, hoặc theo tư cách là những mô phỏng, hoặc theo bất cứ danh nghĩa nào khác và không phải rằng cái đó, một khi được chúng ta thông dự, lại có thể cho ta những danh xưng gốc song song của nó được. Rồi về phía chúng, những gì quan hệ nơi chúng ta, tức là những gì đồng âm với những danh xưng gốc ở trên, chúng cũng có tồn tại của chúng trong quan hệ tương hỗ đó, chứ không quan hệ gì với những hình thức; và tất cả những đồng âm của những hình thức đó chỉ lệ thuộc chúng mà thôi chứ không lệ thuộc những hình thức kia”. –  “Thưa ngài muốn nói gì?” Socrate thắc mắc.  –  “Muốn nói rằng bất cứ ai trong chúng ta nếu là ông chủ hay là nô lệ cho một ai khác thì tất nhiên không phải là nô lệ cho ông chủ cao siêu tự nội, tức là ông chủ theo bản chất kia đâu. Cũng không phải khi là ông chủ thì là ông chủ tự nội của nô lệ tự nội, tức là nô lệ theo bản chất kia đâu. Nhưng theo tư cách là con người chỉ quan hệ với con người mà thôi trong cả hai trường hợp nói trên. Còn đối với tính ông chủ tự nội, thì nó chỉ là nó trong quan hệ với tính nô lệ tự nội; và cũng như thế, tính nô lệ tự nội chỉ là tính nô lệ của tính ông chủ tự nội mà thôi. Cho nên những thực tại nào thuộc trần thế của chúng ta thì không hề có tác dụng gì tới những thực tại trên cao kia và những thực tại trên đó cũng không hề có tác dụng gì với chúng ta cả. Ta lặp lại, những thực tại trên cao kia chỉ lệ thuộc chính chúng và chỉ quan hệ với nhau mà thôi, và những thực tại nơi trần thế của chúng ta cũng chỉ quan hệ giữa chúng với nhau mà thôi. Chàng có hiểu điều ta muốn nói không?”  –  “Thưa hoàn toàn hiểu”. Hình như Socrate đáp.  –  “Vậy tri thức tự nội, tri thức theo bản chất thì sẽ là tri thức về thực tại tự nội, tức là về chân lý theo bản chất đó thì sao?” –  “Dĩ nhiên”. –  “Vì vậy bất cứ một tri thức chủ yếu nào sẽ là tri thức về một tồn tại chủ yếu nhất định nào, có phải đúng thế không?”[9].  –  “Đúng thế”. –  “Trái lại tri thức nơi trần thế của chúng ta sẽ là tri thức về chân lý của trần thế chúng ta và vì vậy bất cứ tri thức nhất định nào nơi trần chúng ta cũng sẽ là tri thức về một sự vật nhất định nào đó nơi trần thế của chúng ta sao?” –  “Tất nhiên”. – “Nhưng theo sự thú nhận của chàng thì những hình thức tự nội không có nơi trần thế của chúng ta cũng không có khả năng tồn tại nơi trần thế của chúng ta”. – “Vâng”. –  “Vậy tùy theo quy định của chúng mà tri thức có thể lãnh hội được những chủng loại chủ yếu tự nội. Tri thức ấy có phải hình thức tự nội tức là hình thức của tri thức không?” –  “Thưa phải”. –  “Hình thức của tri thức đó, chúng ta không hề có”. –  “Không hề”. –  “Vậy thì ít ra chúng ta, là những người không tri thức một hình thức nào trong số đó cả, vì chúng ta không hề tham dự vào tri thức tự nội”. –  “Hình như không”. –  “Vậy đối với chúng ta, đều là bất khả tri cả cái đẹp tự nội chủ yếu, cả cái tốt, và tất cả những gì chúng ta chấp nhận theo danh nghĩa những hình thức tự nội”. –  “Thực là kinh sợ”.

- “Nhưng sau đây còn một điều kinh khủng hơn nữa”. –  “Thưa điều gì thế?”. –  “Nếu có một chủng loại tự nội của tri thức, thì có thể nói rằng: cũng như cái đẹp và tất cả những chủng loại khác, thì chủng loại tri thức tự nội đó còn chính xác rất nhều hơn tri thức nơi trần thế của chúng ta”. –  “Phải”. –  “Vậy chỉ có thể gán cho mình Thiên chúa của sự chính xác tuyệt đối về tri thức đó, nếu đã phải công nhận rằng: tất cả mọi cái chỉ thông dự vào tri thức tự nội mà thôi, phải không?” –  “Tất nhiên”. –  “Vậy thì một sở hữu tri thức tự nội như thế có cho phép Thiên chúa nhận biết được những sự vật dưới trần thế của chúng ta không?” –  “Tại sao không?” – Parménide đáp: “Vì một lý do tức nguyên lý đã được chúng ta công nhận rằng cả những hình thức ở trên cao kia cũng không có tác dụng gì trên những sự vật nơi trần thế của chúng ta, một tác dụng chỉ là tác dụng của riêng chúng; cả những sự vật nơi trần thế của chúng ta cũng không có tác dụng trên những hình thức; trái lại, bên này cũng như bên kia, chúng chỉ có tác dụng lẫn nhau trong mỗi lãnh vực riêng biệt mà thôi”. –  “Chúng ta quả đã công nhận như vậy”. –  “Vậy dầu rằng trong Thiên chúa có sự chính xác tuyệt đối về sự thống trị tự nội và có sự chính xác tuyệt đối về tri thức tự nội đi nữa, thì điều đó cũng không hề khiến cho sự thống trị của những ai trên cao kia lại thống trị được chúng ta hay tri thức của họ có thể biết được điều gì nơi trần thế của chúng ta bao giờ cả. Sự bất lực cũng như vậy đối với chúng ta và đối với những kẻ ở trên cao kia nghĩa là chúng ta không thể thống trị những ai ở trên cao kia bằng mệnh lệnh của chúng ta và cũng không thể nhận biết được gì cả về thần linh bằng tri thức của chúng ta; rồi những kẻ ở trên cao kia, cũng vì một lý do, không thể thống trị trên chúng ta hay nhận biết được những công việc của nhân thế, mặc dầu họ là những vị thần”. –  Socrate phân vân: “Lần này tôi e rằng trong luận chứng có gì kỳ dị quá đáng, khi không công nhận do Thiên chúa khả năng tri thức mọi sự”. –  Parménide tiếp lời: “Tuy nhiên đó lại là khó khăn và còn biết bao khó khăn khác bên ngoài chúng nữa vẫn gắn liền với những hình thức một cách không thể tránh khỏi, nếu những hình thức của các sự vật đều có hiện hữu riêng của chúng và nếu người ta chấp nhận mỗi hình thức như một thực tại tự nội tách biệt. Nói với ai như thế, chỉ phát động lên trong họ hoài nghi và mâu thuẫn; và họ sẽ từ chối không tin vào những hiện hữu như vậy; còn nếu phải cưỡng bức chấp thuận thì họ cũng tuyên bố chúng tất yếu bất khả tri đối với bản tính của con người. Nhưng những chất vấn như vậy chỉ đúng theo dáng vẻ bên ngoài, và, ta lập lại, thay đổi được sự xác tín của kẻ nào viện dẫn ra chúng là một việc cực kỳ khó. Kẻ nào nhờ giáo dục mà hiểu được rằng trong mỗi thực tại nhất định đều có một chủng loại, một tồn tại tự nội và tự thân, thì có lẽ kẻ đó là một trí óc dồi dào năng khiếu. Vậy thì có khả năng phát hiện được điều đó, hơn nữa, còn có khả năng giảng dạy nó cho những người khác và trước đó còn cảm nghiệm được mọi chi tiết của nó bằng một phê phán hoàn chỉnh nữa, thì còn phải có một năng khiếu kỳ diệu biết bao nữa!” –  Socrate đã thỏa thuận: “Thưa ngài Parménide, tôi hoàn toàn nhất trí với ngài, điều ngài vừa nói đó trùng hợp đúng với điều tôi nghĩ”. –  Parménide tiếp: “Hỡi Socrate, ngược lại hãy tưởng tượng rằng đứng trước những khó khăn ta vừa trình bày hay biết bao khó khăn khác tương tự, người ta cứ cố chấp từ chối không chấp nhận cho những hình thức của sự vật đó một sự tồn tại và người ta cứ từ chối không chấp nhận cho mỗi thực tại, một hình thức nhất định, thì không còn biết phải xoay chiều tư tưởng về đâu, vì người ta đã không muốn rằng hình thức đặc biệt của mỗi sự vật duy trì được tính đồng nhất thường xuyên; và như thế sẽ là tiêu diệt chính sức mạnh của phép biện chứng nữa. Đó là điều hình như hoặc thoạt tiên chàng đã cảm tưởng?” –  “Ngài nói đúng”. Hình như Socrate đã thú nhận. –  “Vậy chàng sẽ vận dụng triết lý như thế nào? Chàng sẽ phải hướng nhìn về đâu, nếu trước những vấn đề như thế, chàng không sao tìm ra được những giải pháp?” –  “Thưa, như tôi biết, tức là hiện giờ thì tôi không có một giải pháp nào trước mắt cả”.

“Chỉ vì rằng Socrate, chàng đã quá sớm nỗ lực định nghĩa cái đẹp, cái đúng, cái tốt và tất cả các hình thức từng cái một, mà không thao luyện trước. Điều đó chợt gợi lại trong trí óc ta, khi nghe chàng, mới hôm kia, chính nơi đây đã đàm đạo với Aristote đang hiện diện ở đây nè. Chàng nên biết chàng đã vươn tới những luận chứng với một khích lệ thật duyên dáng và kỳ diệu. Nhưng chàng hãy tập dượt, hãy thao luyện triệt để trong những thực tập đó, những gì xem ra không ích lợi gì cả và người thường gọi đó là những chuyện bà láp. Hãy tự thao luyện giỏi giang đang khi hãy còn trẻ, đừng để sự thật bay mất khỏi tầm tay.” –   “Nhưng thưa Parménide, công cuộc thao luyện đó phải như thế nào?” –  Parménide đáp: “Điều Zénon đã đọc cho chàng sẽ chỉ dẫn mẫu mực về sự thao luyện đó. Tuy nhiên nơi ông ta thiếu mất điều làm ta say sưa nơi chàng, điều làm ta rất hài lòng khi nghe chàng tuyên bố với ông ta rằng ý muốn của chàng là không nên thả lỏng cho cuộc tìm kiếm lạc lõng vào những sự vật khả giác và coi chúng là những đối tượng của sự tìm kiếm đó, mà phải áp dụng vào nó những sự vật chủ yếu là những đối tượng của lý luận và theo đúng danh nghĩa nhất là những gì người ta gọi là những hình thức”. –   “Thực vậy, Socrate nói, tôi nghĩ rằng qua con đường thứ nhất, không có gì khó khăn cả, nếu phải thuyết minh rằng trong cùng những thực tại như nhau, cùng tồn tại tính tương tự và tính bất tương tự và những đối kháng khác”. –  “Tuyệt vời!” Parménide khen, “nhưng còn phải thực hiện một tiến bộ khác nữa, nghĩa là trong mỗi trường hợp, hãy giả định sự tồn tại của một đối tượng và nghiên cứu những gì là hệ luận của một giả thuyết như vậy chưa đủ. Vậy còn phải giả thuyết sự không tồn tại của cùng một đối tượng đó nữa, nếu chàng muốn đẩy lùi cuộc thao luyện tới cùng”.[10] –  “Ngài muốn nói gì ạ?”, hình như Socrate đã hỏi. –  “Hãy giả thiết chính giả thiết do Zénon đã nêu ra coi”, Parménide giải thích, “nghĩa là hoặc như trước hết, có đa thể, rồi hãy tìm kiếm xem những gì sẽ là hệ luận vừa đối với những cái nhiều trong quan hệ giữa chúng với nhau và trong quan hệ của chúng với cái đơn nhất, vừa đối với cái Đơn nhất trong quan hệ giữa chính nó với chính nó và trong quan hệ đối với cái nhiều; tiếp đó hoặc như không có đa thể, rồi cũng hãy cứu xét xem những gì sẽ là hệ luận vừa đối với cái Đơn nhất vừa đối với những cái nhiều hoặc trong quan hệ giữa cái Đơn nhất và cái Đơn nhất hoặc là trong quan hệ giữa cái nhiều với nhau. Bây giờ hãy lấy tính tương tự làm tỉ dụ hoặc như nó có hoặc như nó không có, thì những hệ luận sẽ như thế nào đối với giả thuyết trên và giả thuyết dưới vừa đối với những đối tượng trực tiếp của chúng vừa đối với tất cả những cái khác, hoặc trong chính chúng hoặc trong quan hệ giữa chúng với nhau. Rồi đối với tính bất tương tự, đối với im lìm và vận động, đối với sinh thành và tiêu diệt, đối với chính hữu thể và hư vô, cũng hãy giả thuyết như vậy đi. Nói tóm lại, đối với tất cả những gì mà chàng gán cho hoặc tồn tại hoặc không tồn tại hoặc bất kỳ đặc tính nào, cũng hãy cứu xét xem những hệ luận sẽ như thế nào trước hết là đối với đối tượng đã được đã được gán cho, tiếp đó là đối với những cái khác: trước hết là một cái nào đó tùy ý, sau là nhiều cái, sau cùng là tất cả. Rồi chàng cũng sẽ đặt cái khác trong quan hệ cả với chính mình cả với đối tượng mỗi lần được giả thiết, đối tượng mà chàng đã giả thiết là tồn tại hoặc không tồn tại. Như thế một khi đã hoàn toàn điêu luyện rồi, chàng sẽ tùy ý thao luyện để có khả năng chắc chắn biện biệt được sự thật. –  Socrate đã nhận xét: “Thưa Parménide tiên sinh, phương pháp ngài đề ra không phải để vận dụng, chính tôi cũng chưa lãnh hội được hoàn toàn. Tại sao ngài không thân hành thực hiện một chứng minh bằng một giả thuyết do chính ngài lựa chọn, nhờ đó có lẽ tôi sẽ hiểu ngài hơn?” –  “Socrate ơi, đó là một công trình vất vả chàng đòi hỏi đối với một người đã già cả như ta”, hình như Parménide đã than phiền như vậy. –  “Còn ngài, thưa tiên sinh Zénon, ngài có cống hiến chúng tôi được chứng minh đó không?”, hình như Socrate năn nỉ. Và hình như Zénon đã mỉm cười trả lời rằng: - “Socrate ơi, hãy yêu cầu chính Parménide đi, vì điều ông ta nói không phải chuyện dễ dàng. Công trình chàng yêu, chàng không thấy khó khăn sao? Nếu tập đoàn chúng ta đông hơn thế này thì quả không nên yêu cầu ông ta điều đó, vì thực không tiện tranh luận những vấn đề như thế trước một cử tọa đông người, nhất là như khi đã già cả. Sở dĩ người ta không bắt gặp được sự thật và cũng không nhờ đó có được trí thông minh là vì không bao giờ người ta đã dám thám hiểm vào con đường theo tất cả những chiều hướng có thể của chúng. Đó là những điều quần chúng không tài nào hiểu nổi. Vì vậy, thưa ngài Parménide tôi cũng nhất trí với lời yêu cầu của Socrate, để một lần nữa sau bao nhiêu năm trời, tôi lại có thể là một trong những thính giả của bài giảng của ngài”. –  Zénon đã ngỏ lời như thế, và theo lời Antiphon, Pythodore kể lại rằng chính ông cùng với Aristote và những người khác cũng đã yêu cầu Parménide cống hiến một chứng minh về phương pháp do ông chủ xướng và đừng từ chối đặc ân đó.” –  “Vậy tôi có bổn phận phải phục tòng”, hình như Parménide đã đáp lễ, “tuy nhiên tôi vẫn e rằng trường hợp của tôi ở đây không khác trường hợp của chàng chạy đua Ibycos. Tuy là một kẻ chạy đua đã tiều tụy vì tuổi tác rồi, ông ta vẫn bị người ta cưỡng bức vào một cuộc chạy đua bằng chiến xa. Ông ta run sợ trước sự thử thách nhiều lần, đã phải chạm chán với. Tự so sánh mình với chàng, bậc thầy của chàng đã phải than phiền rằng: - “Ta cũng vậy, thực là miễn cưỡng khi từng này tuổi rồi vẫn còn nhìn thấy mình bị cưỡng bức vào con đường tình”[11]. Đến lượt tôi cũng vậy khi hồi nhớ lại câu chuyện đó, tôi cũng tự cảm thấy sợ hãi sâu xa rằng già từng tuổi này rồi mà còn phải nghĩ tới việc làm thế nào bơi qua được cả một trùng dương ngôn từ vừa cực nhọc vừa mênh mông như thế. Tuy nhiên tôi cũng sẽ cố gắng, vì tôi có bổn phận phải làm hài lòng quý vị, nhất là như Zénon đã nói, chúng ta hiện đang sống trong vòng thực thân mật. Vậy chúng ta sẽ khởi sự từ đâu và sẽ lấy cái gì làm giả thuyết đầu tiên đây? Một khi đã chấp nhận cuộc chơi đau đầu này rồi, quý vị có nhất trí để tôi thân hành bắt đầu và bằng chính giả thuyết của tôi không, nghĩa là một khi đã giả định về cái Đơn nhất tự nội, hoặc là nó là Đơn nhất, hoặc là nó không là Đơn nhất thế rồi tôi sẽ cứu xét những hệ luận của chúng như thế nào?” –  Hình như Socrate phát biểu: “Chúng tôi hoàn toàn nhất trí”. –  Hình như Parménide đòi hỏi: “Vậy ai sẽ đối đáp với tôi đây? Hay là người nào trẻ nhất? Chính người ấy sẽ là người ít bị đẩy tới chỗ lạc lõng vào những chuyện phức tạp vô ích và sẽ trả lời điều họ suy nghĩ một cách giản đơn nhất. Đồng thời những câu trả lời của người ấy cũng sẽ cho phép tôi đôi khi được nghỉ xả hơi một chút”. –  “Thưa tiên sinh Parménide, tôi đây sẵn sàng đóng vai đó”, hình như Aristote ân cần đáp, “vì chính khi chỉ định người nào trẻ tuổi nhất, ngài hẳn đã ngụ ý tôi rồi. Vậy xin ngài cứ chất vấn, tôi xin đối đáp”.