Triết học hứa hẹn điều gì?

Những lời dạy của Epictetus

(quyển 1, chương 15)

Triết học hứa hẹn điều gì?

Khi một người đến hỏi ý kiến của Epictetus về việc làm sao để người anh em của anh ta thôi không còn giận anh ta nữa, ông đáp: Triết học không hứa hẹn sẽ đảm bảo cho con người bất cứ điều tốt đẹp nào ở bên ngoài con người, vì nếu làm như thế nó ắt sẽ phải thừa nhận cái gì đó ở bên ngoài chủ đề của chính nó. Vì cũng giống như gỗ là chất liệu của người thợ mộc, đồng là chất liệu của người đúc tượng, nghệ thuật sống có chất liệu của mình là cuộc sống của chính mỗi một cá nhân con người.

“Vậy cuộc sống của người anh em của tôi thì sao?”

Đấy là chất liệu cho nghệ thuật sống của chính anh ta, nhưng đối với nghệ thuật sống của anh, nó lại thuộc về những thứ bên ngoài, như đất đai, như sức khỏe, như danh vọng. Nhưng triết học không hứa hẹn những thứ ấy; thay vào đó, nó nói rằng: “Trong bất kỳ hoàn cảnh nào, tôi cũng sẽ giữ phần chủ đạo của mình thuận theo tự nhiên.” – “Phần chủ đạo của ai?” – “Của chính con người mà tôi đang là.”

Nhưng trong trường hợp đó có cách nào để tôi ngăn không cho người anh em của tôi nổi nóng với tôi không?

Đưa cậu ấy đến gặp ta và ta sẽ nói chuyện với cậu ấy, chứ ta chẳng có gì để nói với anh về cơn giận của cậu ấy.

Và khi người đang hỏi ý kiến ông nói: “Điều tôi muốn biết là làm thế nào để tôi sống hòa hợp với tự nhiên, ngay cả khi người anh em của tôi không muốn dàn hòa với tôi?” Epictetus đáp: Không có sự vĩ đại nào bỗng dưng mà có cả. Ngay cả một chùm nho hay quả sung nào cũng thế. Nếu bây giờ anh nói với ta: “Tôi cần một quả sung.” Ta sẽ trả lời rằng “Cần có thời gian.” Hãy để cho cây sung trổ bông[1] rồi kết trái, rồi hãy để cho trái chín đã. Cho nên, ngay cả trái cây sung không thể chín ngay cùng một lúc, hay trong một canh giờ, sao anh lại tìm cách gặt hái thành quả của tâm trí con người ngay tức khắc và dễ dàng đến vậy? Đừng mong chờ điều đó, kể cả khi ta có bảo anh làm như vậy. 

Đinh Hồng Phúc dịch