Vũ trụ học / Cosmology

VŨ TRỤ HỌC

COSMOLOGY

(SIÊU HÌNH HỌC, TRIẾT HỌC KHOA HỌC). [từ tiếng Hy Lạp kosmos, thế giới hoặc vũ trụ + logo, lý thuyết hoặc nghiên cứu] Nghiên cứu về vũ trụ như là một toàn bộ, nhất là sự cấu tạo và cấu trúc của nó. Vũ trụ học triết học là một nghiên cứu thuần lý kết hợp một số bằng chứng khoa học và lối tư biện bản thể (substantial speculation). Nó còn được gọi là vũ trụ học thuần lý, trái ngược với vũ trụ học huyền bí và vũ trụ học hiện đại, một nhánh của thiên văn học. Wolff coi vũ trụ học thuần lý là một trong ba nhánh của siêu hình học chuyên biệt, cùng cới hai nhánh khác là thần học thuần lý và tâm lý học thuần lý. Vấn đề phổ biến nhất được thảo luận trong vũ trụ học triết học gồm không gian, thời gian, quan hệ nhân quả, tính tất yếu, tính ngẫu nhiên, sự thay đổi, tính vĩnh hằng và tính vô hạn.

Vũ trụ học là mối quan tâm chủ yếu của các triết gia tiền Socrates. Nó cũng đóng một vai trò quan trọng trong triết học của Plato và Aristoteles cũng như trong triết học thời Trung đại. Hầu hết các yêu sách của vũ trụ học truyền thống đều bị khoa học thời Phục hưng làm suy yếu, nhưng chủ đề này đã được Leibniz và Newton hồi sinh. Kant áp dụng triết lý phê phán của mình vào vũ trụ học, khẳng định rằng các vấn đề vũ trụ học không bao giờ có thể giải quyết được bởi vì chúng ta không thể áp dụng các phạm trù vượt quá giới hạn không gian-thời gian của chúng. Những nỗ lực giải quyết những vấn đề như vậy sẽ dẫn đến những nghịch lý (antinomies). Theo Kant, vũ trụ học nảy sinh từ xu hướng tự nhiên của lý tính con người là tìm kiếm tri ​​thức tuyệt đối về thế giới, và ông tuyên bố rằng cần có một vũ trụ học phê phán tích cực là cần thiết để đặt ra giới hạn cho lý tính trong vấn đề này. Sau này, Schelling và Hegel đã biến vũ trụ học thuần lý thành triết học về tự nhiên.

Vũ trụ học đương đại có nền tảng là khoa học tự nhiên thực nghiệm, đặc biệt là vật lý hiện đại. Vì có rất ít quan sát trong lĩnh vực này nên các lý thuyết siêu hình vẫn giữ một vai trò quan trọng. Các vấn đề chính của vũ trụ học đương đại bao gồm nguồn gốc, kích thước và sự phát triển của vũ trụ, khả năng tồn tại của các vũ trụ khác, bản chất của không gian, thời gian, vật chất và năng lượng cũng như các loại logic cần thiết cho lý thuyết vũ trụ.

---------------------------------------

“Vũ trụ học tìm cách hiểu bản tính của vật chất thô, được coi là nguyên nhân của các hiện tượng và là nền tảng của các định luật vật lý.” Duhem, Essays in the History and Philosophy of Science

---------------------------------------

Nguồn: Từ điển triết học phương Tây, (ĐHP dịch).