Tác phẩm để lại của Héraclite

 

TÁC PHẨM ĐỂ LẠI CỦA HÉRACLITE

 

D 1. Logos tuy vĩnh viễn tồn tại, thế nhưng trước khi nghe người ta nói đến nó, hoặc là lần đầu tiên sau khi nghe người ta nói đến nó, đều không thể hiểu nó. Tuy rằng vạn vật đều ra đời dựa vào Logos, thế nhưng khi chúng ta dùng lời nói hoặc sự thực để phân biệt từng sự vật hoặc chỉ ra thực chất của nó thì khi thể hiện nó, người ta lại tỏ ra không có chút kinh nghiệm nào cả. Ngoài ra có một số người không hề biết việc họ làm khi họ tỉnh, chẳng khác gì họ đã quên những việc họ đã làm trong lúc họ nằm mộng.

D 2. Do đó, nên tôn trọng những cái mà mọi người đều có. Thế nhưng Logos là cái mà mọi người đều có, nhưng nhiều người lại sống mà không đếm xỉa đến nó, giống như họ có trí tuệ gì đặc biệt vậy.

D 3. Mặt trời có chân rộng như chân của người.

D 4. Nếu như hạnh phúc là khoái cảm của thể xác, thế thì khi con bò tìm được cỏ để ăn thì đó là lúc nó hạnh phúc.

D 5. Người ta dùng máu của con vật tế thần bôi trên người mình để tỏ ra thuần khiết. Như vậy là vô ích. Làm như vậy chẳng khác gì một người rơi xuống hố bùn lại lấy bùn để rửa ráy cho sạch. Ai trông thấy người làm như vậy đều cho là kẻ điên rồ. Họ cầu đảo thần linh chẳng khác gì họ nói chuyện với bức tường. Họ không hề biết thế nào là thần linh và anh hùng.

D 6. Mặt trời mỗi ngày đều mới mẻ.

D 7. Nếu như mọi sự vật đều biến thành khói thì lỗ mũi sẽ phân biệt được chúng.

D 8. Những vật xung khắc lẫn nhau lại hợp thành một. Những âm điệu khác nhau hợp lại thành hòa âm đẹp đẽ nhất. Tất cả mọi vật đều ra đời trong đấu tranh.

D 9. Con lừa thà được cỏ để ăn còn hơn là được vàng.

.......

D 12. Bước xuống cùng một dòng sông, thường gặp phải những dòng nước mới. Linh hồn cũng thoát ra từ nơi ẩm ướt.

D 13. Heo[1] tìm thú vui trong đống bùn.

........

D 16. Làm sao có thể trốn tránh được cái luôn luôn không ngừng nghỉ.

D 17. Đại đa số khi gặp việc gì, đều không biết suy nghĩ. Cho dầu sau khi được một bài học cũng vẫn không hiểu, tuy rằng họ vẫn tự cho là họ hiểu biết.

D 18. Nếu như không hy vọng về những cái chưa thể có được thì cũng không bao giờ đạt được nó. Bởi vì những việc chưa thể có là những việc rất khó nắm bắt, khó lòng đạt được.

D 19. Con người không thể hiểu được nên nghe như thế nào, cũng không thể hiểu được nên nói thế nào.

D 21. Chết chóc là cái mà ta trông thấy khi tỉnh. Cái mà chúng ta trông thấy trong giấc mộng là cái khi ngủ.

D 22. Người đào vàng phải đào rất nhiều đất mới có được chút xíu vàng.

.......

D 24. Thần và người đều tôn sùng những người chết nơi chiến trường.

D 25. Cái chết càng vĩ đại, nhận được phần thưởng càng lớn.

D 26. Trong đêm tối người ta tự thắp một ngọn đèn. Khi con người chết lại là sống. Người ngủ say, mắt không trông thấy, họ đã được người chết thắp lên điểm sáng. Người đang tỉnh là đang được người ngủ thắp sáng.

...........

D 29. Người ưu tú nhất thà rằng chiếm lấy một thứ chứ không cần tất cả những thứ khác. Tức là, thà rằng được cái quang vinh bất diệt chứ không cần những cái điêu tàn. Thế nhưng đại đa số người lại nuốt lấy nuốt để giống như súc vật.

D 30. Thế giới này là đồng nhất đối với hết thảy sự vật tồn tại. Nó không do bất cứ vị thần nào sáng tạo ra cũng không do bất cứ người nào sáng tạo ra. Nó là một ngọn lửa sống bất diệt trong quá khứ, hiện tại cũng như tương lai. Nó được cháy sáng trong khoảnh khắc nhất định và tàn lụi trong khoảnh khắc nhất định.

D 31. Sự chuyển hóa của lửa là: đầu tiên thành biển, một nửa biển thành đất, nửa còn lại thành gió xoáy, ... , đất hóa thành biển và tuân thủ theo Logos mà trước kia biển hóa thành mà nó đã tuân theo.

D 32. Chỉ có một người duy nhất có trí tuệ, người đó vừa tiếp nhận vừa không tiếp nhận danh hiệu thần Zeus.

D 33. Pháp luật chẳng qua là phục tùng ý chí của một người duy nhất.

.......

D 35. Những người yêu thích trí tuệ cần phải biết yêu rất nhiều thứ.

D 36. Đối với linh hồn thì chết có nghĩa là biến thành nước. Đối với nước thì chết tức là biến thành đất. Thế nhưng nước từ đất mà ra, linh hồn từ nước mà ra.

.........

D 41. Trí tuệ chỉ là nhận thức tư tưởng mà có thể chế ngự được hết.

D 43. Dập tắt bệnh phóng đãng còn cần hơn là cứu hỏa.

D 44. Người dân nên chiến đấu cho pháp luật cũng giống như chiến đấu cho bức tường thành của mình vậy.

D 45. Anh không thể nhìn thấy biên giới của linh hồn đâu. Cho dầu anh có đi khắp mọi nẻo đường rộng lớn cũng không thể tìm thấy được. Gốc rễ của linh hồn sâu như vậy đó.

.............

D 47. Không nên kết luận quá sớm đối với một việc gì.

D 48. Cây cung (βισς) tên gọi của nó là sống (βισς) nhưng tác dụng của nó là chết.

D 49. Nếu như một người nào đó là ưu tú (αριοτος) theo tôi thì họ có thể sánh với hàng vạn người khác.

D 49a. Chúng ta vừa bước xuống vừa không bước xuống cùng một dòng sông. Chúng ta vừa tồn tại vừa không tồn tại.

D 50. Nếu như anh không nghe tôi mà lại nghe Logos của tôi, thừa nhận hết thảy là một, thế thì anh là người có trí tuệ rồi đó.

D 51. Họ không hiểu được tương phản, tương thành như thế nào: đối lập tạo ra hài hoà, ví như cây cung và chiếc đàn sáu dây.

D 52. Thời gian là một đứa trẻ bướng bỉnh. Một đứa trẻ lại nắm vương quyền!

D 53. Chiến tranh là cha của vạn vật, cũng là vua của vạn vật. Nó khiến cho một số người trở thành thần, khiến cho một số người trở thành người, khiến cho một số người trở thành nô lệ, khiến cho một số người trở thành tự do.

D 54. Sự hài hoà không trông thấy được tốt hơn là sự hài hoà trông thấy được.

D 55. Những cái mà có thể trông thấy, nghe thấy và có thể học tập đều là những cái mà tôi ưa thích.

D 58. Thiện và ác chỉ có một. Những ông thầy thuốc bằng nhiều cách như cắt, đốt, dằn vặt bệnh nhân nhưng lại ngửa tay lấy tiền của họ. Bọn họ không đáng được nhận tiền bởi vì cái mà họ làm chẳng khác gì bệnh tật. Sau khi làm cái gọi là chữa trị thì bệnh càng nặng hơn mà thôi.

......

D 60. Con đường lên dốc và con đường xuống dốc là cùng một con đường.

D 61. Nước biển là thuần khiết vừa là không thuần khiết: đối với cá thì nó có thể uống và có ích nhưng đối với con người thì không thể uống và lại có hại.

D 62. Cái không chết thì lại chết, cái chết thì lại không chết; cái sau chết thì cái trước sống, cái trước chết thì cái sau sống.

D 67a. Cũng giống như con nhện nằm giữa mạng nhện. Chỉ cần một con ruồi đụng phải đường tơ thì con nhện lập tức phát hiện và tiến tới chỗ đó như thể là đụng đến đường tơ làm cho con nhện đau đớn không bằng. Cũng giống như linh hồn khi mà thân thể bị tổn thương chỗ nào đó thì nó cũng tiến tới chỗ đó như thể là nó không chịu được sự đau đớn của thể xác. Đó là bởi vì nó có một mối liên hệ chặt chẽ với thân thể.

........

D 76. Lửa sinh ra trong cái chết của đất. Khí sinh ra trong cái chết của lửa. Nước sinh ra trong cái chết của khí. Đất sinh ra trong cái chết của nước.

Lửa chết thì Khí sinh. Khí chết thì Nước sinh.

Đất chết sinh Nước. Nước chết sinh Khí. Khí chết sinh Lửa.

Ngược lại cũng như vậy.

D 78. Tâm của con người không có trí tuệ, còn tâm của thần thì có trí tuệ.

D 79. Đối với thần thì con người là ấu trĩ, cũng như đối với người lớn thì con nít là ấu trĩ vậy.

D 80. Nên biết rằng chiến tranh là phổ biến, chính nghĩa tức là chiến tranh. Tất cả đều sinh ra từ sự đấu tranh và từ tính tất yếu.

.......

D 82. Con khỉ đẹp nhất so với con người cũng rất dị hợm.

D 83. Một con người trí tuệ nhất so với thần, bất luận là về mặt trí tuệ, mỹ quan hay bất cứ mặt nào cũng đều giống như một con khỉ.

D 85. Đấu tranh với trái tim là rất khó bởi vì mỗi một nguyện vọng đều được trả giá bằng linh hồn.

D 86. Chúng ta còn lâu mới nhận thức được thần thánh bởi vì chúng ta chưa có lòng tin.

D. 87. Con người nông cạn nghe bất cứ cái gì cũng thất kinh.

D. 88. Trong con người chúng ta, sống và chết, tỉnh và mộng, trẻ và già trước sau cũng đều là một. Cái sau biến hoá thành cái trước. Cái trước biến hoá lại trở thành cái sau.

........

D 90. Hết thảy mọi sự vật đều chuyển đổi thành lửa. Lửa cũng chuyển đổi thành hết thảy sự vật. Cũng giống như hàng hoá chuyển đổi thành vàng, vàng lại chuyển đổi thành hàng hoá.

D 96. Xác chết còn đáng quăng đi hơn là cục phân.

D 97. Chó sủa người lạ.

D 98. Linh hồn đang hôi thối trong địa ngục.

D 99. Nếu như không có Mặt trời, cho dù có các tinh tú khác cũng chỉ là đêm tối.

D 100. Mặt trời là người quản lý và theo dõi thời gian. Nó xây dựng, quản lý, quy định và chỉ ra những biến thiên cũng như mọi thời tiết của mùa màng.

D 101. Tôi đã đi tìm tôi.

D 101a. Con mắt là người làm chứng cao hơn lỗ tai.

D 102. Đối với thần, tất cả đều đẹp, thiện và ngay thẳng. Còn đối với người thì một số là ngay thẳng còn một số thì không ngay thẳng.

D 103. Trên đường tròn, điểm khởi đầu và điểm kết thúc trùng hợp nhau.

D 104. Tâm linh và lý trí của họ là cái gì vậy? Họ tin tưởng ở người hát rong đầu đường, lấy số đông tạp nhạp làm thầy. Bởi vì họ không biết rằng số đông là xấu, chỉ có một số ít người mới là tốt mà thôi.

........

D 106. Mỗi ngày đều giống như ngày khác.

D 107. Đôi mắt và đôi tai là kẻ làm chứng tồi đối với con người nếu như người đó có tâm hồn đồi bại.

D 108. Tôi đã nghe qua rất nhiều người nói chuyện nhưng trong số đó không một ai hiểu được rằng trí tuệ là cái khác rất xa với hết thảy mọi thứ.

D 109. Che giấu sự dốt nát của mình có lẽ tốt hơn là bộc lộ nó ra.

D 110. Nếu như mọi nguyện vọng của một người đều được thoả mãn thì chính là không tốt cho người đó.

D 111. Bệnh tật khiến cho sức khoẻ dễ chịu. Cái xấu khiến cho cái tốt dễ chịu. Đói khiến cho no dễ chịu. Mệt mỏi khiến cho nghỉ ngơi dễ chịu.

D 112. Tư tưởng là ưu điểm lớn nhất. Trí tuệ là ở chỗ nói lên được chân lý và hành động theo tự nhiên, nghe tiếng nói của tự nhiên.

D 113. Tư tưởng là cái mà mọi người đều có.

D 114. Nếu như muốn nói chuyện một cách có lý trí thì nên vũ trang bằng cái mà mọi người đều có. Cũng giống như một toà thành lấy pháp luật vũ trang cho mình, vả lại vũ trang làm sao cho vững mạnh hơn nữa. Thế nhưng mọi pháp luật của con người tồn tại đều dựa vào pháp luật duy nhất của thần. Pháp luật của thần chi phối một cách tự nhiên, thoả mãn hết thảy, vượt lên trên tất cả.

D 115. Logos là cái mà linh hồn vốn có, tự nó tăng trưởng.

D 116. Người nào cũng có năng lực bẩm sinh nhận thức về mình cũng như năng lực tư tưởng.

D 117. Một người uống rượu say được một em bé dắt đi. Hắn ta chân nam đá chân xiêu chẳng biết là mình đi về đâu. Đó là bởi vì linh hồn của hắn ta bị ẩm ướt.

D 118. Sáng sủa, khô ráo là linh hồn trí tuệ nhất, ưu tú nhất.

D 119. Tính cách của một con người là thần bảo hộ của người đó.

D 123. Tự nhiên thích che giấu mình.

D 124. Một thế giới đẹp nhất cũng giống như một đống rác chất chồng lộn xộn.

D 125. Thức ăn hỗn hợp nếu không khuấy đều thì bản thân nó cũng phân giải.

D 126. Lạnh biến thành nóng, nóng biến thành lạnh, ướt biến thành khô, khô biến thành ướt.

HÀ THÚC MINH dịch

---

Nguồn: Hà Thúc Minh. 2000. Triết học cổ đại Hy Lạp La Mã. Nxb. Mũi Cà Mau, tr. 131-139. Phiên bản điện tử do triethoc.edu.vn thực hiện.

---