Hiểu như thế nào khi bảo rằng: "Hiện tượng học tinh thần" [chỉ] có tính phủ định và chứa đựng cái sai?

HIỆN TƯỢNG HỌC TINH THẦN - MỤC LỤC

     LỜI TỰA

11.

HIỂU NHƯ THẾ NÀO KHI BẢO RẰNG: “HIỆN TƯỢNG HỌC

TINH THẦN” [CHỈ] CÓ TÍNH PHỦ ĐỊNH VÀ CHỨA ĐỰNG CÁI SAI?

G. W. F. HEGEL (1770-1831)

BÙI VĂN NAM SƠN dịch và chú giải

Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Hiện tượng học tinh thần. Bùi Văn Nam Sơn dịch và chú giải. Nxb. Văn học, Hà Nội, 2006. | Phiên bản điện tử đăng trên triethoc.edu.vn có sự cho phép của dịch giả. | Nguyên bản tiếng Đức | Bản dịch tiếng Anh.

§ 38

Tuy nhiên, bởi lẽ Hệ thống này về kinh nghiệm của Tinh thần [Hiện tượng học Tinh thần] chỉ nắm bắt mặt “hiện tượng” của Tinh thần thôi, cho nên con đường tiến lên từ hệ thống này để vươn tới nền Khoa học về cái Đúng thật (das Wahre) – tức cái Đúng thật trong hình thái của chính cái Đúng thật – có vẻ chỉ đơn thuần mang tính phủ định, tiêu cực; và người ta không khỏi nghĩ rằng tại sao không bỏ qua tiến trình phủ định này đi như bỏ qua cái gì sai lầm để tiến thẳng một mạch đến với Chân lý: chứ còn vướng bận với “cái sai” làm gì?(95). Điều đã nêu lên trước đây về việc liệu ta có nên bắt đầu ngay lập tức với Khoa học hay không có thể được giải đáp ở đây bằng cách hãy xem xét phương diện tính chất của cái phủ định, với tư cách là cái “sai lầm” nói chung. Chính những cách nhìn nhận quen thuộc về vấn đề này thường cản trở nghiêm trọng việc tiếp cận Chân lý. Xem xét vấn đề này cũng nhân tiện cho ta cơ hội để bàn về nhận thức toán học, tức loại cái biết không có tính triết học nhưng lại được xem như là lý tưởng mà triết học phải nỗ lực vươn tới, nhưng đến nay vẫn cố gắng hoài công(96).

§ 39

 “Đúng” và “Sai” thường được hiểu như thuộc loại những ý tưởng được xác định rõ, có giá trị cứng nhắc, bất động theo đúng bản chất riêng của chúng, đứng cố định và cô lập mỗi thứ một nơi và không có cộng đồng tương tác nào giữa chúng với nhau cả. Bác lại cách hiểu này, cần khẳng định rằng Chân lý không phải là một đồng tiền được đúc sẵn và cứ thế có thể được mang ra tiêu dùng(97). Vả lại, không có một cái Sai [tự thân] cũng như không có một cái Xấu [tự thân]. Cái Xấu và cái Sai thực ra không đến nỗi tà ngụy như bản thân con ác quỷ, bởi, trong hình thức của ác quỷ, ắt chúng bị biến thành những “chủ thể” đặc thù, trong khi với tư cách là “sai” và “xấu”, chúng chỉ đơn thuần là những cái phổ biến [những ý tưởng khái quát], mặc dù chúng có tính bản chất (Wesenheit) riêng, trái ngược nhau. Cái Sai – điều duy nhất được bàn ở đây – được giả định như là cái Khác, như là cái phủ định của Bản thể, còn Bản thể – với tư cách là nội dung của cái biết – là cái Đúng. Thế nhưng, bản thân cái Bản thể cũng thiết yếu là cái phủ định; một mặt, với tư cách là [tham gia vào] việc phân biệt và xác định nội dung, mặt khác, với tư cách là một hành vi đơn giản của việc phân biệt, nghĩa là, phân biệt như là Tự ngã và cái biết nói chung. Tất nhiên, ta có thể biết điều gì đó một cách sai lầm. “Biết một cách sai lầm” có nghĩa là: cái biết không ngang bằng [hay không tương ứng hoàn toàn] với Bản thể của nó. Chỉ có điều, chính sự không-ngang bằng [không-đồng nhất (Ungleichheit) này là hành vi phân biệt (das Unterscheiden) nói chung, là yếu tố bản chất [trong việc nhận thức]. Trong thực tế, chính từ sự phân biệt này mới làm cho sự ngang bằng của những cái được phân biệt nảy sinh ra và sự ngang bằng – đã được trở thành ấy – chính là Chân lý(98). Nhưng, đó không phải là Chân lý theo nghĩa vứt bỏ sự không-ngang bằng ra khỏi nó như thể loại bỏ tạp chất ra khỏi kim loại ròng, cũng không phải như thể dẹp bỏ công cụ đi khi chiếc lọ đã đúc xong. | Bản thân sự không-ngang bằng vẫn tiếp tục có mặt trực tiếp ở bên trong chân lý, xét như chân lý, như là cái phủ định, như là Tự ngã. Tuy nhiên, không phải vì thế mà bảo rằng cái Sai là một yếu tố hay thậm chí là một bộ phận cấu thành của cái Đúng. “Trong cái Sai nào cũng có cái Đúng” là một cách nói, trong đó cả hai có cùng giá trị, hiện diện như nước và dầu, hai chất liệu không thể hòa tan vào nhau mà chỉ nối kết nhau một cách bên ngoài. Chính vì quan tâm đến ý nghĩa nhằm biểu thị phương diện hay yếu tố của cái “tồn tại-khác hoàn toàn”(99), cho nên các từ “đúng” và “sai” không thể được tiếp tục sử dụng một khi sự tồn tại-khác của chúng đã được thủ tiêu và vượt bỏ (aufgehoben). Giống như các cách nói: “sự thống nhất giữa chủ thể và khách thể”, giữa “cái hữu tận và cái vô tận”, giữa “tồn tại và tư duy” v.v.. đều có chỗ không thích đáng khi “chủ thể và khách thể” v.v.. có nghĩa như nằm bên ngoài sự thống nhất của chúng và như thế, trong sự thống nhất ấy, chúng không có ý nghĩa đúng như chính các cách nói về chúng muốn diễn tả, nên cũng thế, cái sai – với tư cách là cái sai – không còn là một yếu tố của chân lý nữa.

§ 40

Thuyết giáo điều (Dogmatismus) về lề lối tư duy (Den-kungsart) trong cái biết cũng như trong việc nghiên cứu triết học không gì khác hơn là cách nhìn nhận [sai lầm] rằng chân lý nằm gọn trong một mệnh đề, như một kết quả [hay đáp số] cứng nhắc, hay, như cái gì được biết một cách trực tiếp. Đối với những câu hỏi theo kiểu: “Caesar sinh lúc nào?” hoặc “Bao nhiêu “bộ” thì thành một “chặng” ?” v.v.., ta có thể đưa ra một câu trả lời gọn ghẽ; cũng thế, nhất định là đúng khi bảo rằng bình phương của cạnh huyền bằng tổng bình phương của hai cạnh còn lại của một tam giác vuông. Thế nhưng, bản tính của cái gọi là chân lý thuộc loại như thế là khác với bản tính của những chân lý triết học(100).